بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی در کودکان یکی از اختلالات عصبی رشدی است که موجب رفتار نادرست و عدم کنترل کودک می‌شود. والدین معمولا از این مشکل کودکان خود ناراحت هستند زیرا اظهار دارند که فرزندشان تمرکز درست ندارد و رشد و توسعه و سوخت و ساز بدن فرزندشان در حال تحلیل رفتن است. در این مقاله از سایت دکتر علیرضا جباری به طور کامل در مورد بیش فعالی کودکان صحبت خواهیم کرد.

منظور از بیش فعالی در کودکان چیست؟

بیش فعالی یا اختلال نقص توجه (ADHD) یک اختلال رفتاری است که معمولاً در دوره کودکی آغاز می‌شود و می‌تواند تا سن بزرگسالی به عنوان بیش فعالی بزرگسالی ادامه یابد. بیش فعالی در کودکان دارای انواع مختلفی است و اولین علائمی که معمولا توجه والدین را به وجود این مشکل جلب می‌کند، پرتحرکی کودک است. این کودکان در کنترل رفتار های تکانشی دچار مشکل هستند و بیش از حد نرمال فعالیت دارند.

علائم و نشانه های بیش فعالی کودکان

بیش فعالی در کودکان دارای نشانه هایی است که در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم داشت:

• کودکان مبتلا به بیش فعالی معمولا نمی‌توانند به آرامی بنشینند و به طور مداوم در حرکت هستند. این کودکان بدون دلیل و با انرژی زیاد می‌دوند و همواره در حال حرکت و  راه رفتن و پریدن و … هستند.
• کودکان بیش فعال به مشکلات تمرکز و توجه مبتلا هستند. آن ها از جزئیات تکالیف خود غافل و سریعا خسته می‌ شوند. همچنین ممکن است که یک سوال را چندین بار پشت سر هم از والدین خود بپرسند زیرا برخی از کودکان دارای بیش فعالی دچار فراموشی موقتی هستند.
• این کودکان از مشکلات رفتاری برخوردار هستند و کاملا سرسخت بوده و به طور مکرر قوانین را نادیده می‌گیرند.
• اغلب این کودکان در روابط اجتماعی و حفظ دوستی های خود در مدرسه و سایر محیط های اجتماعی دچار مشکل هستند.

✍️ بیشتر بخوایند: بیش فعالی در دختران

علل رایج بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی در هر کودکی می تواند به دلیل مختلفی باشد و همواره چیز مشخص و ثابتی نیست. برخی از علل رایج بیش فعالی در کودکان عبارتند از:

↲ عوامل ژنتیکی 

یکی از عوامل اصلی بیش فعالی در کودکان به نظر می‌رسد وراثت باشد. اگر والدین یا برادران و خواهران کودک تجربه بیش فعالی داشته باشند، احتمال ابتلا به این اختلال برای کودک نیز بالاتر می‌رود.

↲ عوامل محیطی

عوامل محیطی می‌توانند نقشی در بروز بیش فعالی داشته باشند. برخی از عوامل شامل مصرف ماده‌های مخدر توسط مادر در دوران بارداری، مصرف مواد محرک مانند قهوه و شکلات توسط کودک، محدودیت فعالیت بدنی، تغذیه نامناسب و استفاده افراطی از رسانه‌های الکترونیکی نامناسب هستند.

↲ عوامل نوروشیمیایی

تغییرات در سطوح مواد شیمیایی مغزی مانند سروتونین و دوپامین می‌تواند نقشی در بروز بیش فعالی داشته باشد. این مواد شیمیایی در کنترل توجه، فعالیت و رفتار نقش دارند.

↲ عوامل مغزی

تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات در ساختار و عملکرد مغز نیز می‌تواند باعث بروز بیش فعالی شود. مطالعات نشان می‌دهد که قسمت‌هایی از مغز که در کنترل توجه و هماهنگی حرکات نقش دارند، در افراد مبتلا به بیش فعالی کودکان کوچکتر یا فعالیت کمتری دارند.

↲ عوامل روانی و اجتماعی

استرس، نارسایی مهارت‌های اجتماعی و خانواده‌هایی که با مشکلات عاطفی مواجه هستند، می‌توانند به بروز بیش فعالی در کودکان کمک کنند.

روش های تشخیص بیش فعالی کودکان

برای تشخیص بیش فعالی در کودکان، روش‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:

↲ صحبت با والدین

پزشک با والدین صحبت می‌کند و اطلاعاتی درباره نشانه‌ها، رفتارها و تاریخچه کودکی وی جمع‌آوری می‌کند. این مصاحبه شامل سوالاتی درباره رفتارهای بیش فعال، کمبود توجه و عوارضی که در محیط‌های مختلف مانند خانه، مدرسه و دیگر محیط‌های اجتماعی مشاهده می‌شود، است.

↲ بررسی رفتاری کودک

مشاهده رفتارهای کودک در طول زمان و در محیط‌های مختلف مانند خانه و مدرسه می‌تواند در تشخیص بیش فعالی کمک کند.

↲ ارزیابی توجه و هماهنگی

از طریق استفاده از مقیاس‌ها و ابزارهای استاندارد، میزان توجه و هماهنگی کودک ارزیابی می‌شود. برخی از مقیاس‌های معروف شامل مقیاس توجه و هماهنگی ویژه کودکان و پرسشنامه رفتاری والدین می‌باشند.

تأثیر بیش‌فعالی بر رشد و توسعه کودکان

• بیش فعالی می‌تواند تأثیراتی گسترده بر رشد و توسعه کودکان داشته باشد. در زیر تأثیرات اصلی بیش فعالی بر رشد و توسعه کودکان آورده شده است:
• بیش فعالی موجب سوخت و ساز شدید بدن شده و انرژی کودک بیهوده از بین می‌رود و رشد استخوان ها نیز از بین می‌رود.
• بیش فعالی می‌تواند بر توانایی کودک در تمرکز و توجه به درس‌ها و فعالیت‌های تحصیلی تأثیر بگذارد. کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است دچار مشکلات در توجه، حافظه کوتاه مدت و تمرکز باشند، که منجر به عملکرد تحصیلی ضعیف تر و مشکلات دیگر مرتبط با تحصیلات می‌شود.
• کودکان بیش فعال اغلب دچار مشکلات در کنترل خود و رفتارهای تندخویانه و آشفته هستند. آن‌ها در عملکردهای خود تاخیر دارند.. این مشکلات می‌توانند در فعالیت‌های روزمره مانند مدیریت وقت، بهره‌وری و مسائل مرتبط با ایمنی شخصی تاثیر بگذارند.

روش های مدیریت و کنترل بیش فعالی در کودکان

مدیریت و کنترل بیش فعالی در کودکان نیازمند یک رویکرد چندگانه است که شامل تغییرات در رفتار کودک، محیط زندگی و بهره‌برداری از راهکارهای مشاوره و درمانی می‌شود.

↲ آموزش مهارت‌های مدیریت رفتار

کودکان بیش فعال ممکن است نیاز به آموزش مهارت‌های مدیریت رفتار مانند مدیریت خشم، تمرکز و توجه، حل مسئله و ارتباط موثر داشته باشند.

↲ تشویق به فعالیت‌های سازنده

ارائه فعالیت‌های سازنده و استفاده از علایق کودک می‌تواند او را به سمت فعالیت‌های مفید به عنوان مثال، ورزش، هنر، موسیقی و بازی‌های مهارتی هدایت کند.

مشاوره روانشناختی برای والدین و کودکان می‌تواند، درک بهتری از مشکلات و راه‌ حل‌ های ممکن برای مدیریت بیش فعالی پیدا کنند.

نقش خانواده در کنترل و مدیریت بیش‌فعالی کودکان

در کل، نقش خانواده بسیار مهم است و با ارائه ساختار، آموزش مهارت‌های مدیریت رفتار، استفاده از تقویت‌ها و تشویق‌ها، ارائه حمایت و عشق، و مشارکت در فعالیت‌های خانوادگی، می‌توانند به کنترل و مدیریت بیش‌فعالی کودکان کمک کنند. در ادامه برخی از رفتارهای درست والدین با کودک بیش فعال را عنوان خواهیم کرد:

• ایجاد محدودیت‌های مناسب در محیط زندگی کودک می‌تواند کمک کند. به عنوان مثال، کاهش تعداد وسایل بازی، حفظ نظم در اتاق خواب و ارائه محیط آرام و ساکت برای مطالعه و تمرکز.
• تعیین زمان‌های مشخص برای فعالیت‌ها، خواب و استراحت، تکثیر وقت‌های آزاد و حفظ ساعت خواب منظم کمک می‌کند کودکان به ساختار و روال منظم عادت کنند.
• استفاده از تقویت‌های مثبت مانند تشویق، تمجید و پاداش برای رفتارهای مطلوب و کنترل بیش‌فعالی کودکان می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا رفتارهای مطلوب را تقلید کنند و بیش‌فعالی خود را کاهش دهند.

در نهایت…

همانطور که گفته شد بیش فعالی یا اختلال کمبود توجه (ADHD) یک اختلال رفتاری است که تشخیص آن در کودکان شایع تر است. علائم بیش فعالی شامل بیش‌فعالی، کمبود توجه و افزایش بیش از حد برانگیختگی می‌شوند. روش‌های کنترل آن شامل رژیم غذایی سالم، برنامه‌ریزی و سازماندهی بهتر برای فعالیت‌ها، تمرین‌های فیزیکی، آموزش‌های مهارت‌های اجتماعی و روش‌های رفتاری مانند تقویت مثبت و جریمه مناسب است. ترکیبی از روش‌های دارویی و غیردارویی مانند مشاوره، بهبود سبک زندگی و تغذیه ای کودک می‌تواند در کنترل علائم بیش‌فعالی در کودکان موثر باشد.

*~ سوالات متداول درباره بیش فعالی کودکان ~*