وسواس فکری؛ از علل و علائم تا تشخیص

وسواس فکری (Obsessive-compulsive disorder) اختلال شایعی است که منجر به افکار، تصاویر، نگرانی ها و یا تردیدهایی غیر منطقی‌ای می شود که به صورت مکرر در ذهن بیمار ایجاد شده است. این افکار می تواند منجر به نگرانی و اضطراب شدید در بیماران شده و زندگی روزانه فرد را مختل کند. اختلال وسواس فکری گاهی اوقات موجب انجام کارهایی اجباری شده که منجر به اختلال در روند زندگی و کار روزمره شخص می شود. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی علل، علائم و روش های درمان وسواس فکری بپردازیم، لذا تا انتها همراه ما باشید.

وسواس فکری چیست؟

همانطور که اشاره شد، اختلال وسواس فکری به افکار و نگرانی هایی گفته می شود که شخص به شکل مکرر، علی رغم بروز آن در محیط بیرون، دچار اضطراب می شود. گاهی اوقت این اضطراب موجب انجام فعالیت های تکراری جهت کاهش اضطراب ناشی از وسواس فکری می شود. به عنوان مثال بررسی مداوم قفل بودن در، تکرار یک عبارت جهت عدم رخداد ماجرایی تلخ، ترس از آسیب به دلیل انجام ندادن کاری به شیوه ی همیشگی و موارد دیگر از رفتارهای اجباری ناشی از وسواس فکری است.

این افراد زمانی که می خواهند تغییراتی در روند زندگی، سلامتی، کار، درآمد و روابط خود ایجاد نمایند با سختی های بسیاری مواجه می شوند. افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری هستند جهت کنترل این افکار خود را ملزم به انجام فعالیت های خاصی می نمایند و زمانی که این فعالیت های را نتواند به درستی و بر طبق الگوی همیشگی اجرا نمایند دچار تشویش و اضطراب می شوند.

علت بروز اختلال وسواس فکری

دلیل ایجاد اختلال وسواس فکری به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می رسد که مجموعه ای از عوامل ژنتیکی، ناهنجاری های ذهنی و محیطی در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. علائم این اختلال معمولاً در نوجوانی و یا اوایل جوانی شروع می شود، اما در برخی موارد ممکن است آغاز آن از سنین کودکی باشد. شیوع اختلال وسواس فکری در مردان و خانم ها به یک میزان است. بر اساس تحقیقات این بیماری معمولاً در میان اعضای خانواده به صورت ارثی دیده می شود.

علائم و نشانه‌های اختلال وسواس فکری

افرادی که دچار اختلال وسواس فکری هستند اغلب به دلیل رویدادی که هرگز اتفاق نمی افتد دچار ترس و اضطراب هستند. برخی از این وسواس های فکری عبارتند از:

• خطر ابتلا به بیماری
• تردید در مورد انجام دادن یا ندادن یک عمل خاص (مانند خاموش کردن اجاق گاز، قفل کردن در و …)
• نظم بخشیدن به برخی اشیاء خارج از حد معمول
• افکاری در مورد اعمال خشونت و یا آسیب رساندن به فردی خاص
• صرف مدت زمان طولانی برای شمردن و یا لمس برخی از اشیاء
• اعمال تقارن و نظم به تمام وسیله ها
• افکار جنسی وحشتناک به صورت متداوم
• افکاری بر خلاف باورهای مذهبی
• رفتارهای اجباری ناشی از وسواس فکری

با اینکه ممکن است فرد بیمار نسبت به غیرمنطقی بودن افکار خود آگاه باشد، اما نمی تواند آنها را تحت کنترل خود داشته باشد و تا زمانی که اعمال اجباری جهت کنترل آنها را انجام ندهد افکار وسواسی ذهن او آرام نمی گیرد. برخی از اعمال اجباری که فرد بیمار جهت کنترل افکار خود به کار می گیرد عبارتند از:

• شستن مکرر دست ها خارج از حد معقول
• بررسی قفل بودن در خانه یا خاموش بودن گاز بیشتر از چند ده بار در طی روز
• اجرای قوانین سخت با نظم شدید مانند پوشیدن لباس ها با یک نظم خاص در ابتدای هر روز، مرتب کردن میز با ترتیب خاص، چیدمان ادویه های آشپزخانه با ترتیب حروف الفبا و یا ترتیب رنگ

اجرای این اعمال اجباری بسیار وقت گیر و آزار دهنده می باشد و در روابط شخصی و زندگی فرد می تواند مشکلات فراوانی را ایجاد نمیاد. گاهی اوقات برخی از افراد جهت کنترل این افکار از مواد مخدر و یا الکل استفاده می نمایند.

عوارض وسواس فکری

همان طور که اشاره شد، اختلال وسواس فکری در ذهن باعث بروز اضطراب و نگرانی هایی که هرگز رخ ندادنه است، خواهد شد. این افکار ممکن است فرد را به انجام کارهایی غیر معقول سوق دهد که باعث اختلال در روابط، مسائل شغلی و فعالیت های روزمره شود. از دیگر عوارض و مشکلاتی که همراه با اختلال وسواس فکری ممکن است ایجاد شوند عبارتند از:

• مسائل بهداشتی، مانند درماتیت تماسی ناشی از شستن مکرر دست ها
• مشکل در حضور در محل کار، مدرسه یا فعالیت های اجتماعی
• روابط آشفته و بی سرانجام
• کیفیت پایین زندگی
• اختلال اضطراب
• افسردگی
• اختلال غذا خوردن
• اختلال مصرف مواد
• افکار و رفتار خودکشی

↫ درگیری با افکار وسواسی یا مزاحم از زبان دکتر علیرضا جباری:

۰۲:۵۰

درگیری با افکار مزاحم یا وسواسی

تشخیص اختلال وسواس فکری

این بیماری به طور کلی از طریق مراجعه به روانپزشک و توصیف حالات و افکار روحی بیمار تشخیص داده می شود. در مواقعی که خود بیمار متوجه رفتارهای بیمارگونه ی خود نیست، اطرافیان می توانند جهت مداخلات درمانی بیمار را نزد روانپزشک ببرند. در ادامه، روش‌های تشخیص اختلال وسواس فکری را شرح می‌دهیم:

↲ مصاحبه بالینی

روانپزشک می‌تواند با مصاحبه در مورد علائم، تاریخچه بیماری و عوامل تحریک‌کننده، اطلاعات بیشتری درباره اختلال وسواس فکری بیمار بدست آورد.

↲ استفاده از مقیاس‌ها و پرسشنامه‌ها

روانپزشک برای تشخیص بهتر از مقیاس‌ها و پرسشنامه‌هایی مانند مقیاس وسواس عملکردی معیاری (Y-BOCS) استفاده خواهد کرد. این ابزارها به روانپزشک کمک می‌کنند تا شدت و نوع علائم وسواس فکری را ارزیابی کند.

↲ اطلاعات از خانواده و دیگران

در برخی موارد و در صورت نیاز روانپزشک با خانواده یا افراد مطمئن زندگی بیمار گفت و گویی خواهد داشت تا اطلاعات بیشتری در مورد علائم و رفتارهای بیمار بدست آورد.

↲ معاینه جسمانی

در این مرحله روانپزشک بررسی جسمانی بیمار را انجام دهد تا از وجود علل فیزیکی دیگر برای علائم بیمار مطمئن شود. این امر ممکن است شامل آزمایش‌های خون و معاینات جسمانی کلی باشد.

↲ بررسی عوارض رفتاری دیگر

عوارض دیگری که ممکن است با وجود اختلال وسواس فکری همراه باشند مثلاً افسردگی، اضطراب یا اختلالات خوردن که قبل‌تر به آن‌ها اشاره شد توسط روانپزشک موردبررسی قرار خواهد گرفت.

درمان اختلال وسواس فکری

روش درمان اختلال وسواس فکری با توجه به سن بیمار، سلامت کلی جسمانی بیمار، شدت بیماری، پاسخگویی به درمان های دارویی و همکاری او با روانپزشک تعیین می شود. درمان های پیشنهادی جهت مداوای بیماران اختلال وسواس فکری (OCD) به صورت ترکیبی از روش‌های روان‌ درمانی و در صورت لزوم CBT، ACT، دارودرمانی و مشاوره‌های گروهی پیش خواهد رفت. در ادامه بیشتر با این روش های درمان آشنا شوید:

چقدر طول میکشد تا درمان وسواس فکری جواب دهد؟

مدت زمان درمان وسواس فکری (OCD) برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد و بستگی به عوامل مختلفی از جمله شدت علائم، تعداد و نوع وسوسه‌ها و عملکردهای تکراری، همراهی بیماری‌های دیگر و تجربیات قبلی شخص داشته باشد.

درمان OCD یک فرآیند طولانی مدت است و نیاز به صبر و پیوستگی دارد. اغلب افراد در چند هفته اول درمان تغییرات اندکی را مشاهده می‌کنند، اما به طور کلی بهبود قابل توجه در علائم ممکن است بعد از چند ماه تا یک سال درمان رخ دهد. مهم است در نظر داشته باشید که درمان OCD به صورت یک فرآیند تدریجی است و پیشرفت ممکن است با سختی‌ها و پس‌رفت‌ها همراه باشد. اهمیت دارد که با تیم درمانی خود همکاری کنید، دستورات پزشک را رعایت کنید و به صورت منظم به جلسات درمانی و مشاوره بروید.

همچنین، درمان OCD ممکن است نیاز به تنظیمات و تغییر در طول زمان داشته باشد و ممکن است پزشک شما دوز داروها را تغییر دهد یا روش‌های مشاوره را تطبیق دهد تا بهترین نتیجه را برای شما به دست آورید. بنابراین، تا وقتی که بهبود به شکل کامل رخ ندهد، نباید ناامید شوید و ادامه دهید. با صبر، پشتکار و همکاری با تیم درمانی خود، قطعا بهبود قابل توجهی در علائم OCD خواهید داشت پس صبور باشید و ناامید نشوید که روزهای خوشی در آینده در انتظار شماست.

در نهایت توصیه می‌شود…

یکی از اصول موفقیت در درمان این بیماران حمایت خانواده و اطرافیان است. در مرحله اول باید این گونه رفتارها را نه به عنوان یک ویژگی اخلاقی بلکه به عنوان یک بیماری بپذیرید و سپس کمک نمائید تا فرد بیمار بتواند با این بیماری روحی مقابله نماید. گذر از انجام تمام اعمال اجباری روزمره مستلزم روندی طولانی است و باید بدانید که پیشرفت در مسیر درمان گاهی ممکن است با کندی همراه باشد. اما با استمرار جلسات روان درمانی و استفاده از داروهای تجویزی در نهایت منجر به بهبودی کامل بیمار می شود. در نهایت توصیه می شود در صورت مشاهده علائم وسواس فکری در نزدیکان خود به بهترین روانپزشک تهران مراجعه نمایید.

*~ سوالات متداول درباره اختلال وسواس فکری ~*