وسواس فکری؛ از علل تا درمان آن

وسواس فکری چیست؟

همانطور که اشاره شد، وسواس فکری به افکار و نگرانی هایی گفته می شود که شخص به شکل مکرر، علی رغم بروز آن در محیط بیرون، دچار اضطراب می شود. گاهی اوقت این اضطراب موجب انجام فعالیت های تکراری جهت کاهش اضطراب ناشی از وسواس فکری می شود. به عنوان مثال بررسی مداوم قفل بودن در، تکرار یک عبارت جهت عدم رخداد ماجرایی تلخ، ترس از آسیب به دلیل انجام ندادن کاری به شیوه ی همیشگی و موارد دیگر از رفتارهای اجباری ناشی از وسواس فکری است.

این افراد زمانی که می خواهند تغییراتی در روند زندگی، سلامتی، کار، درآمد و روابط خود ایجاد نمایند با سختی های بسیاری مواجه می شوند. افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری هستند جهت کنترل این افکار خود را ملزم به انجام فعالیت های خاصی می نمایند و زمانی که این فعالیت های را نتواند به درستی و بر طبق الگوی همیشگی اجرا نمایند دچار تشویش و اضطراب می شوند.

علت بروز وسواس فکری

دلیل ایجاد اختلال وسواس فکری به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می رسد که مجموعه ای از عوامل ژنتیکی، ناهنجاری های ذهنی و محیطی در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. علائم این اختلال معمولاً در نوجوانی و یا اوایل جوانی شروع می شود، اما در برخی موارد ممکن است آغاز آن از سنین کودکی باشد. شیوع اختلال وسواس فکری در مردان و خانم ها به یک میزان است. بر اساس تحقیقات این بیماری معمولاً در میان اعضای خانواده به صورت ارثی دیده می شود.

علائم اختلال وسواس فکری

افرادی که دچار اختلال وسواس فکری هستند اغلب به دلیل رویدادی که هرگز اتفاق نمی افتد دچار ترس و اضطراب هستند. برخی از این وسواس های فکری عبارتند از:

• خطر ابتلا به بیماری
• تردید در مورد انجام دادن یا ندادن یک عمل خاص (مانند خاموش کردن اجاق گاز، قفل کردن در و …)
• نظم بخشیدن به برخی اشیاء خارج از حد معمول
• افکاری در مورد اعمال خشونت و یا آسیب رساندن به فردی خاص
• صرف مدت زمان طولانی برای شمردن و یا لمس برخی از اشیاء
• اعمال تقارن و نظم به تمام وسیله ها
• افکار جنسی وحشتناک به صورت متداوم
• افکاری بر خلاف باورهای مذهبی
• رفتارهای اجباری ناشی از وسواس فکری

با اینکه ممکن است فرد بیمار نسبت به غیرمنطقی بودن افکار خود آگاه باشد، اما نمی تواند آنها را تحت کنترل خود داشته باشد و تا زمانی که اعمال اجباری جهت کنترل آنها را انجام ندهد افکار وسواسی ذهن او آرام نمی گیرد. برخی از اعمال اجباری که فرد بیمار جهت کنترل افکار خود به کار می گیرد عبارتند از:

• شستن مکرر دست ها خارج از حد معقول
• بررسی قفل بودن در خانه یا خاموش بودن گاز بیشتر از چند ده بار در طی روز
• اجرای قوانین سخت با نظم شدید مانند پوشیدن لباس ها با یک نظم خاص در ابتدای هر روز، مرتب کردن میز با ترتیب خاص، چیدمان ادویه های آشپزخانه با ترتیب حروف الفبا و یا ترتیب رنگ

اجرای این اعمال اجباری بسیار وقت گیر و آزار دهنده می باشد و در روابط شخصی و زندگی فرد می تواند مشکلات فراوانی را ایجاد نمیاد. گاهی اوقات برخی از افراد جهت کنترل این افکار از مواد مخدر و یا الکل استفاده می نمایند.

عوارض وسواس فکری

همان طور که اشاره شد، اختلال وسواس فکری در ذهن باعث بروز اضطراب و نگرانی هایی که هرگز رخ ندادنه است، خواهد شد. این افکار ممکن است فرد را به انجام کارهایی غیر معقول سوق دهد که باعث اختلال در روابط، مسائل شغلی و فعالیت های روزمره شود. از دیگر عوارض و مشکلاتی که همراه با اختلال وسواس فکری ممکن است ایجاد شوند عبارتند از:

• مسائل بهداشتی، مانند درماتیت تماسی ناشی از شستن مکرر دست ها
• مشکل در حضور در محل کار، مدرسه یا فعالیت های اجتماعی
• روابط آشفته و بی سرانجام
• کیفیت پایین زندگی
• اختلال اضطراب
• افسردگی
• اختلال غذا خوردن
• اختلال مصرف مواد
• افکار و رفتار خودکشی

تشخیص اختلال وسواس فکری

این بیماری از طریق مراجعه به روانپزشک و توصیف حالات و افکار روحی بیمار تشخیص داده می شود. در مواقعی که خود بیمار متوجه رفتارهای بیمارگونه ی خود نیست، اطرافیان می توانند جهت مداخلات درمانی بیمار را نزد روانپزشک ببرند.

درمان اختلال وسواس فکری

نحوه درمان با توجه به سن بیمار، سلامت کلی جسمانی بیمار، شدت بیماری، پاسخگویی به درمان های دارویی و همکاری بیمار تعیین می شود. درمان های پیشنهادی جهت مداوای این بیماران شامل موارد زیر می شود:

درمان وسواس فکری با درمان دارویی

تجویز داروهای ضد افسردگی و یا ضد اضطراب، این داروها می تواند اضطراب ناشی از افکار مزاحم را کاهش دهد. در اکثر مواقع درمان های دارویی به تنهایی کافی نبوده و شرکت در جلسات روان درمانی برای اثربخشی هر چه بیشتر داروها اهمیت دارد.

درمان وسواس فکری با روان درمانی

درمان شناختی رفتاری (CBT)، یکی از روش های موثر روان درمانی است که به کنترل افکار مزاحم در بیماران مبتلا به این اختلال کمک می کند. یکی از اجزای درمان CBT قرار گرفتن در معرض و پیشگیری از پاسخ (ERP) است. در این روش بیمار به شکل تدریجی در معرض یک شی یا وسواس ترسناک، مانند کثیفی قرار می گیرد. سپس، روش هایی را برای مقاومت در برابر میل به انجام تشریفات اجباری و همچنین کنترل افکار آسیب زا آموزش می بیند.

توصیه پایانی

یکی از اصول موفقیت در درمان این بیماران حمایت خانواده و اطرافیان است. در مرحله اول باید این گونه رفتارها را نه به عنوان یک ویژگی اخلاقی بلکه به عنوان یک بیماری بپذیرید و سپس کمک نمائید تا فرد بیمار بتواند با این بیماری روحی مقابله نماید. گذر از انجام تمام اعمال اجباری روزمره مستلزم روندی طولانی است و باید بدانید که پیشرفت در مسیر درمان گاهی ممکن است با کندی همراه باشد. اما با استمرار جلسات روان درمانی و استفاده از داروهای تجویزی در نهایت منجر به بهبودی کامل بیمار می شود. در نهایت توصیه می شود در صورت مشاهده علائم وسواس فکری در نزدیکان خود به بهترین روانپزشک تهران مراجعه نمایید.