راه های درمان فوبیا و انواع آن

فوبیا یا هراس زدگی از جمله اختلالات روان شناختی است که در افراد مختلف موجب بروز ترس و هراس در موقعیت های خاص می گردد. فوبیا در دسته اختلالات اضطرابی قرار می گیرد و با علائم و نشانه هایی خاص همراه است. در این مقاله از سایت دکتر علیرضا جباری درباره انواع و علائم فوبیا صحبت کرده و روش های مختلف وتا ثیرگذار درمان فوبیا را به اخصار توضیح خواهیم داد تا در نهایت بدانیم، چگونه فوبیا را درمان کنیم؟

منظور از بیماری فوبیا چیست؟

فوبیا به نوعی ترس زیاد و غیر قابل توجیه و غیر منطقی گفته می شود که افراد در مواجهه با برخی از عوامل که به عنوان منبع فوبیا شناخته می شوند، از خود بروز می دهند. بر اساس آمارها، فوبیا بعد از افسردگی، یکی از شایع ترین بیماری های روانی شناخته شده است. معمولا زنان بیشتر از مردان به این اختلال اضطرابی دچار می شوند.

انواع فوبیا

علل و منابع مختلفی می تواند زمینه ساز بروز ترس ها و فوبیا شود و همین عامل منجر به دسته بندی فوبیا می گردد. در حالت کلی فوبیا شرایط پیچیده است که بیرون آمدن از آن دشوار باشد و انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) سه دسته مختلف از آن را شناسایی و معرفی کرده است:

• فوبیا اجتماعی
• آگورافوبیا
• فوبیاهای خاص

دو نوع فوبیای اجتماعی و آگورافوبیا (گذر هراسی یا برزن هراسی) به عنوان هراس های پیچیده شناخته معرفی می شوند. اما بسیاری از عوامل دیگر می تواند موجب بروز هراس شود که در دسته بندی فوبیاهای ساده یا خاص قرار می گیرند.

۱- فوبیا اجتماعی یا اضطراب اجتماعی

افراد مبتلا به فوبیا اجتماعی (Social phobias) یا اضطراب اجتماعی این تصور را دارند که در اجتماعات انسانی و محیط های اجتماعی در معرض خطر توهین و تحقیر و قضاوت قرار دارند. به دلیل وجود همین هراس از حضور در جمع های بسیار شلوغ پرهیز می کنند و در صورت اجبار حضور دچار ترس و علائم این فوبیا می شوند. مثل لرزش دست، تعریق و لرزش صدا.

۲- آگورا فوبیا

 آگورافوبیا (Agoraphobia) با نام های بازار هراسی یا برزن هراسی یا گذر هراسی شناخته می شوند. در این نوع فوبیا فرد از قرار گیری در محیط هایی که فرار از آن یا بیرون آمدن از آن دشوار است، پرهیز می کند. مثل قرار گرفتن در آسانسور یا محیط های خارج از منزل از جمله بازارهای شلوغ یا وسایل حمل و نقل عمومی. کسانی که به این نوع فوبیا دچار هستند بیش از سایرین در معرض خطر حملات پانیک قرار دارند.

۳- فوبیاهای خاص

وقتی افراد در مورد داشتن فوبیا از یک شی خاص مانند مار، عنکبوت یا سوزن صحبت می کنند، به فوبیای خاصی اشاره می کنند. در لیست زیر به برخی از فوبیاهای خاص اشاره کرده ایم.

• تنگنا هراسی (کلاستروفوبیا) : ترس از قرار گرفتن در فضا هایی بسته، سرپوشیده و کوچک
• ترس از پرواز (ترس و اجتناب از پرواز با هواپیما)
• فوبیا عنکبوت (عنکبوت هراسی و ترس از مواجهه با عنکبوت)
• هراس از رانندگی (ترس و اجتناب از رانندگی کردن با اتوموبیل به صورت انفرادی)
• هراس از استفراغ
• هراس از خونریزی
• هراس از آب (ترس از قرار گرفتن در استخر و آب و نیز شنا کردن)
• خود بیمار انگاری یا هیپوکندریا (هراس این دسته از افراد این است که مبادا بیمار شوم یا بیمار باشم)
• هراس از پله برقی
• هراس از ارتفاع (افراد در مواجهه با ارتفاع دچار سرگیجه و هراس می شوند به همین دلیل سریعاً از محیط مرتفع دور می شوند)
• هراس از تونل
• حیوان هراسی

اگرچه این لیست از فوبیا جامع نیست، نگاهی اجمالی به بسیاری از فوبیاها دارد که می توانند تأثیر جدی بر زندگی یک فرد داشته باشند. همانطور که ممکن است در حین مرور این لیست متوجه شوید، اکثر فوبیاهای خاص در یکی از چهار دسته اصلی قرار می گیرند:

• ترس از محیط طبیعی
• ترس های مربوط به حیوانات
• ترس مربوط به درمان ها یا مسائل پزشکی
• ترس های مربوط به موقعیت های خاص

یکی از نکات مهمی که باید به خاطر بسپارید این است که تقریباً هر جسمی می تواند به یک شی ترسناک تبدیل شود. نام فوبیاهای خاص اغلب به صورت کلمات غیر عادی یا کلماتی که فقط برای یک موقعیت ابداع شده اند، تشکیل می شوند. این نام ها در زبان انگلیسی اغلب با گرفتن یک پیشوند یونانی که نشان دهنده شیء ترسناک است و اضافه کردن پسوند فوبیا ایجاد شده اند.

علت فوبیا یا هراس چیست؟

علت دقیق فوبیا تا حد زیادی ناشناخته است. فوبیا معمولا در دوران کودکی، نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ایجاد می شود. این معمولاً ممکن است به دنبال یک رویداد ترسناک یا یک موقعیت استرس زا باشد. اینکه دقیقاً چه چیزی باعث واکنش هراس می شود که سال ها ادامه دارد، هنوز مشخص نیست.

+ علت فوبیا ساده

همان طور که اشاره شد، فوبیاهای خاص به عنوان فوبیاهای ساده شناخته می شوند و شناسایی علل و درمان فوبیا نوع ساده به مراتب زاحت تر از هراس های پیچیده است. فوبیای ساده معمولاً در اوایل کودکی ایجاد می شود. علائم کلاسیک ممکن است بین چهار تا هشت سالگی شروع شود. کودکانی که به عنوان مثال به طور تصادفی یا به عنوان تنبیه در یک فضای بسته، تاریک و محدود گیر افتاده اند، ممکن است در سنین بالاتر دچار ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا) شوند.

فوبیای ساده نیز توسط کودکان از اعضای خانواده کسب می شود. به عنوان مثال، کودکانی که یکی از اعضای خانواده خود از سوسک ها یا عنکبوت ها می ترسند، ممکن است فوبیای خود را یاد بگیرند. گفته می شود که این فوبیا در خانواده ها وجود دارد. با این حال، آنها به طور ژنتیکی از والدین به فرزندانشان منتقل نمی شوند. بنابراین سن یک عامل مهم در ارزیابی فوبیا است. در کودکان، هراس ها حول صداهای بلند، تاریکی، هیولاها، محرک های دردناک مانند خون، سوزن و غیره می چرخد.

+ علت فوبیا پیچیده

علت فوبیای پیچیده هنوز نامشخص است. گفته می شود که آنها توسط فعل و انفعالات پیچیده بین یک تجربه ناخوشایند، شیمی و پیام رسان های شیمیایی مغز و ژنتیک ایجاد می شوند. به عنوان مثال، فوبیای اجتماعی پس از یک تجربه تحقیرآمیز قبلی در جمع رخ می دهد که اعتماد اجتماعی فرد را تضعیف می کند و به عنوان جایگزین، این اعتماد بعد از کودکی ایجاد نمی شود.

آگورافوبیا و اضطراب اجتماعی از سال های نوجوانی تا اواخر دهه بیست شروع می شوند. آنها ممکن است سالها یا یک عمر باقی بمانند و ممکن است به شدت ناتوان کننده باشند. فوبیا همچنین ممکن است توسط یک رویداد ناخوشایند نامرتبط در زندگی ایجاد شود. گاهی اوقات ترس ممکن است پس از یک رویداد استرس زا یا سوگواری ایجاد شود. فوبیا همچنین در افرادی که سطح عمومی بالایی از اضطراب دارند شایع تر است.

فوبیا همچنین می تواند ناشی از مشاهده آسیب دیدگی شخص دیگری باشد. به این نوع یادگیری ترس، شرطی کردن می گویند. شرطی‌سازی ممکن است با دیدن آسیب‌هایی که در زندگی واقعی یا در فیلم‌ها و غیره برای دیگران اتفاق می‌افتد رخ دهد. توجه داشته باشید که تشخیص و درمان فوبیا پیچیده به مراتب دشوارتر از هراس های ساده است.

علائم و نشانه های شایع فوبیا

ترس و هراس شدید معمولا با علائم و نشانه هایی همراه است که می تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند. به طورکلی، علائمی که در هنگام بروز هراس در هنگام مواجهه با منبع هراس بروز و ظهور پیدا می کنند به دو شکل روانی و فیزیکی ظاهر می شود. مهمترین نشانه های هراس های شدید عبارتند از:

• احساس اضطراب شدید و غیر ارادی که فرد هیچ کنترلی روی آن ندارد. این احساس در هنگام مواجهه به منبع ترس و هراس ایجاد می شود.
• دوری کردن و اجتناب در هنگام رویارویی با منبع هراس
• ناتوانی از انجام فعالیت ها به طور طبیعی در هنگام روبرو شدن با منبع ترس
• آگاهی از این که در وضعیت غیر طبیعی قرار گرفته اند.

علائم فیزیکی فوبیاها

1. تعریق زیاد در دست ها و پشت بدن در اثر قرار گرفتن در جمعی مثل جمع فامیل و یا همکلاسی های دانشگاهی، بخصوص در هنگامی که لازم باشد در این جمع صحبت کنید
2. اختلال در وضعیت عملکرد تنفسی و حبس کردن نفس
3. لرزش در دست ها و صدا
4. گیج شدن و ایجاد توهم که باعث کاهش توانایی شناختی و احساس حواس پرتی و گیجی می شود
5. ضربان قلب بالا
6. احساس خفگی
7. بروز درد در ناحیه قفسه سینه و گرفتگی سینه
8. خشک شدن دهان
9. حالت تهوع
10. سرگیجه داشتن
11. احساس سردرد یا بروز واقعی سردرد

روش های درمان فوبیا

تمامی انواع فوبیا با یک روش درمانی واحد درمان پذیر نیستند، بنابراین باید نوع هراس توسط درمانگر مورد بررسی قرار گیرد تا متناسب ترین روش برای درمان فوبیا فرد اتخاذ شود. به هر حال، مهم ترین روش های درمان فوبیا به شرح زیر است:

↲ درمان فوبیا از طریق مواجهه

انواع هراس را می توان با روش های درمانی خاصی درمان کرد. یکی از عواملی که سبب افزایش احتمال موفقیت روند درمان فوبیا می شود این است که افراد مبتلا به هراس از وضعیت خود آگاه هستند و به دلیل اذیت شدن از این وضعیت خودشان نیز در روند درمانی با درمانگر همراهی می کنند.

در درمان های مواجهه، فرد به طور استراتژیک در معرض شیء ترسناک خود قرار می گیرد تا به او کمک کند بر ترس خود غلبه کند. یکی از انواع درمان قرار گرفتن در معرض ترس است که در آن بیمار برای مدت طولانی بدون فرصتی برای فرار با جسم مورد ترس مواجه می شود. هدف این روش این است که به فرد کمک کند با ترس خود روبرو شود و متوجه شود که شیء مورد ترس به او آسیبی نمی رساند.

روش دیگری که اغلب در درمان فوبیا استفاده می شود، شرطی سازی متقابل است. در این روش به فرد پاسخ جدیدی به شیء مورد ترس آموزش داده می شود. به جای وحشت در مواجهه با شی یا موقعیت مورد ترس، فرد تکنیک های آرام سازی را برای جایگزینی اضطراب و ترس می آموزد. این رفتار جدید با پاسخ هراس قبلی ناسازگار است، بنابراین واکنش ترس به تدریج کاهش می یابد.

↲ درمان شناختی-رفتاری

درمان شناختی رفتاری که اغلب به عنوان CBT شناخته می شود، شامل یادگیری شناسایی افکار منفی زمینه ای است که در ایجاد احساس ترس نقش دارند. هنگامی که در درک این افکار بهتر می شوید، می توانید روی جایگزین کردن آنها با افکار مثبت و مفیدتر کار کنید.

↲ حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم

درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR) از حرکات ریتمیک چشم برای کمک به افراد در پردازش و بهبودی از تجربیات آسیب زا استفاده می کند. این اغلب در درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) استفاده می شود، اما همچنین می تواند در درمان انواع دیگر شرایط سلامت روان از جمله فوبیا موثر باشد.

↲ درمان با بهترین داروی فوبیا

معمولا درمان دارویی فوبیا برای افراد مبتلا به فوبیاهای پیچیده مانند فوبیا اجتماعی به کار گرفته می شود. همچنین، برای برخی از بیماران رفتار درمانی و به همراه درمان دارویی به طور همزمان توصیه می شود. از بهترین داروها برای درمان فوبیا عبارتند از:

• مسدودکننده بتا (این داروها موجب کاهش علائم و نشانه های فیزیکی اضطراب می گردند)
• دارو های ضد افسردگی (بازدارنده های جذب سروتونین، بازدارنده های مونوآمین اکسیداز، تری سیکلیک، کلومی پرامین)
• مسکن ها (این داروها به منظور کاهش علائم فیزیکی ناشی فوبیا تجویز می شود)

↲ درمان خانگی فوبیا

فوبیا یک اختلال اضطرابی است که نیاز به درمان تخصصی زیرنظر بهترین روانپزشک را دارد. اگرچه برخی روش‌های خانگی می‌توانند به عنوان مکمل درمان‌های پزشکی مفید باشند، اما نمی‌توانند به تنهایی فوبیا را درمان کنند.پیچیدگی فوبیا، خطر تشدید علائم و اهمیت درمان اصولی و غیرقابل بازگشت از جمله عواملی هستند که نشان میدهد درمان خانگی فوبیا به تنها کارآمد نخواهد بود. با این حال اگرچه درمان خانگی به تنهایی کافی نیست، اما برخی روش‌ها می‌توانند به عنوان مکمل درمان‌های پزشکی مفید باشند:

• تکنیک‌های آرام‌سازی از جمله تمریناتی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، و یوگا می‌توانند به کاهش اضطراب و تنش کمک کنند.
• یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی می‌تواند به بهبود خلق و خو و کاهش استرس کمک کند.
• ورزش منظم به آزادسازی اندورفین‌ها کمک می‌کند که به عنوان مسکن‌های طبیعی عمل می‌کنند.
• خواب کافی برای سلامت روان بسیار مهم است.
• پرهیز از مصرف زیاد محرک‌ها از جمله کافئین، نیکوتین و الکل که می‌توانند اضطراب را تا حد زیادی افزایش دهند.

چگونه با فوبیا مقابله کنیم؟

اگرچه احساس ترس برای همه انسان یک تجربه کاملا طبیعی است، اما ترس های طولانی مدت از موقعیت های مختلف، حیوانات، مکان ها و حتی اشیا می توانند زندگی عادی را تحت تاثیر قرار دهند. همان طور که اشاره شد انواع فوبیاها به دلایل مشخص و یا نامشخص از سنین کودکی تا بزرگسالی به همراه علائمی مانند اضطراب شدید، حالت تهوع، لرزش، ضربان قلب سریع و سایر علائم بالینی نمایان می شوند.

ترس های بیش از حد و غیر قابل کنترل می توانند تأثیر جدی بر سلامتی داشته باشند، اما به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و فوبیاها شایع و قابل درمان هستند. بنابراین توصیه می شود که در صورت مشاهده علائم و نشانه های این بیماری به بهترین روانپزشک تهران مراجعه کرده و برای تشخیص و درمان فوبیا اقدام نمایید.