اختلال وسواس؛ علل، علائم و درمان

تصور اشتباهی وجود دارد که اگر فردی همواره وسایل اطراف خود را به دقت مرتب کند، دائما دست های خود را بشوید و برنامه روزانه خود را به جزئیات کامل و زیر بینی انجام دهد ممکن است مبتلا به اختلال وسواس OCD باشد. در حقیقت OCD مخفف اختلال وسواس فکری و یا عملی است که نوعی بیماری جدی روانی به شمار می رود. در رابطه با این بیماری اشتباهات و عقاید زیادی در مورد افراد جامعه و حتی افراد حرفه ای در این زمینه وجود دارد. ما در این مقاله قصد داریم به علل، علائم و انواع اختلال وسواس بپردازیم، لذا تا انتها همراه ما باشید.

منظور از اختلال وسواس چیست؟

رفتار های تکراری با جزئیات زیاد مصادف با OCD (Obsessive-Compulsive Disorder) در نظر گرفته می شوند. همانطور که از اسمش مشخص است، اختلال وسواس فکری عملی، دو جنبه دارد. اولی افکار ناخودآگاه یا تصویر و برانگیختگی هایی است که به عنوان وسواس در نظر گرفته می شود و دومی رفتار های اجباری است که افراد با تشویش و اضطراب آن ها را انجام می دهند و عامل آن همان وسواس فکری است.

به طور معمول افراد کار هایی همچون شستشویی بیش از اندازه دست ها یا چک کردن  موارد بیش از چند مرتبه را مربوط به OCD  می دانند. در صورتی که ممکن است مثال هایی از وسواس رفتار های اجبار گونه باشد که خیلی از افراد گاه و بی گاه آن ها را انجام می دهند، اما اختلال واقعی خیلی نادر تر است و می تواند زندگی فرد را کاملا فلج کند. افراد مبتلا نسبت به افکار اجباری کنترل بسیار کمی دارند و یا اصلا کنترلی ندارند که در نتیجه انجام کار ها  از آن ها زمان طولانی می گیرد و باعث مشکل در تحصیل، شغل و زندگی اجتماعی آن ها می شود و به حدی می رسد که مشکلات روحی زیادی برایشان ایجاد می کند. شایان ذکر است، افرادی که کمی وسواس بهداشتی دارند از مبتلایان به OCD جدا هستند.

اختلال وسواس تنها درباره تمیزی بیش از حد نیست!

هر وقت صحبت از وسواس می شود بیشتر افراد تصور می کنند تنها علائم آن تمیزی بیش از حد می باشد. در حالی که این چنین نیست و فرد ممکن است علاوه بر وسواس رفتاری، فکر و ذهنش هم دچار وسواس شود. در این شرایط فرد اطمینان کافی از عملکرد خود نداشته و مرتبا فکر می کند می تواند رفتار و عملکرد خود را تغییر دهد.

علائم و نشانه های OCD یا اختلال وسواس

نشانه اصلی OCD شستن مداوم و پیوسته دست ها است، درست است که شستن دست ها بین مردم نشانه اصلی این بیماری شناخته می شود. اما در این رابطه وسواس و اجبار عملی، شکل های مختلفی دارند. به طور مثال وسواس می تواند به صورت ترس از بیماری و آلودگی، نگرانی از صدمه زدن به دیگران و حتی شیفتگی به اعداد، الگو ها، اخلاقیات و هویت جنسی هم بروز کند. گفتنی است که اجبار می تواند طیف های زیادی از کار ها را در برگیرد از نظافت مداوم و چک کردن پی در پی، تا مرتب کردن وسایل با جزئیات زیاد و راه رفتن بر اساس الگوی از پی تعیین شده.

علائم اختلال وسواس بر اساس dsm-5

بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (dsm-5) که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا (APA) منتشر شده‌است، اختلال OCD شامل وجود وسواس فکری، اجبار یا هر دو است.

وسواس فکری، امیال یا تصاویر تکرار شونده ای هستند که به عنوان مزاحم و ناخواسته تجربه می شوند و برای اکثر مردم باعث اضطراب یا پریشانی می شوند. فرد سعی می کند با یک فکر یا عمل متفاوت آنها را نادیده بگیرد، سرکوب کند یا آنها را خنثی کند.

اجبارها، رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که فرد احساس می کند در پاسخ به یک وسواس یا بر اساس قوانین سختگیرانه مجبور به انجام آن ها می شود. آن ها برای مقابله با اضطراب یا پریشانی یا جلوگیری از یک رویداد یا موقعیت ترسناک هستند. اما آنها به طور واقع بینانه با این نتایج مرتبط نیستند یا بیش از حد هستند.

مبتلایان به OCD  نمی دانند که غیر منطقی و بی معنی رفتار می کنند. بسیاری از مبتلایان به OCD در واقع رابطه بین وسواس و رفتار اجبار گونه خودشان را به خوبی درک می کنند. اطلاع از ذهن و افکار غیر منطقی همراه با ناتوانی از قطع این رفتار ها یکی از دلایل شدت اضطراب در این بیماری است. معمولا مبتلایان به OCD تصور می کنند که دیوانه هستند و به دلیل افکار غیر منطقی، دائما دچار تشویش می شوند. بنابراین کنترل رفتار برای ان ها بسیار سخت است.شایان ذکر است که این اختلال می تواند با سایر مشکلات مانند اختلال اضطراب، افسردگی، اختلال خوردن و موارد دیگر همراه باشد.

علل رایج اختلال وسواس

جواب ناراحت کننده این است که علت این بیماری به طور دقیق مشخص نیست. اما با این وجود چند سر نخ وجود دارد، OCD معمولا به زیست شناسی عصبی در نظر گرفته می شود. به بیان دیگر سلول های عصبی مغزی که به OCD درگیر است، اینگونه هستند که رفتارشان را طبق یک الگوی خاص انجام دهند. تحقیقات نشان می دهد که سه منطقه از مغز به اشکال مختلف درگیر رفتار های اجتماعی، طرح ریزی شناختی از قبل چیده، فعالیت های داوطلبانه  و پاسخ های انگیزشی و احساسی می باشد.

البته تحقیقات علمی نشان می دهد که عوامل خطر ژنتیکی و محیطی در بروز این اختلال بی تاثیر نیست. افرادی که والدین، خواهر و برادر یا فرزندشان مبتلا به OCD هستند، خودشان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن هستند. مطالعات روی دوقلوها نقش تأثیر ژنتیکی را در ایجاد این اختلال تأیید می کند. همچنین، سوء استفاده جسمی یا جنسی در دوران کودکی و سایر رویدادهای آسیب زا نیز می تواند یکی از عوامل بروز این اختلال باشد.

آیا من به وسواس فکری و عملی دچار هستم؟

در صورتی که می خواهید بدانید شما هم وسواس فکری و عملی دارید بهتر است که به این پرسش های پاسخ دهید:

۱- آیا در طول روز به یک موضوع واحد بارها فکر می کنید و آن را مرور می کنید؟

اگر در تمام مدت یک روز به یک موضوع واحد فکر می کنید و تمامی زندگی تان را تحت تاثیر قرار داده احتمالا به وسواس فکری و عملی دچار هستید. اگر یک رفتار را به طور مکرر انجام می دهید به طوری که هیچ اراده ای در انجام آن ها ندارید می تواند نشانه ای از رفتاری های وسواسی باشد.

2_ آیا در هنگام خروج از منزل دائماً کیف دستی خود را بررسی می کنید که مثلاً فلان وسیله را برداشتید یا خیر؟

در این موارد بررسی زیاد و اظطراب شدید باعث می شود که حواس تان پرت شود و احتمالاً یک وسیله در منزل می ماند و فراموش تان می شود که آن را بردارید.به طورکلی، تمامی رفتار های وسواسی غیر ارادی هستند و فرد متوجه عملکرد غیر عادی خود نیست. در نتیجه این رفتار ها با اظطراب و هراس همراه است که باعث حواس پرتی و نگرانی افراد می شود.

انواع وسواس

اختلال وسواس یکی از اختلالات روانی است که انواع زیادی دارد و هر یک از آنها علائم و روش های درمانی متفاوتی دارند. در ادامه برخی از آنها را بررسی می کنیم.

سروتونین یک پیام رسان عصبی است که بین ساختار های مختلف مغز ارتبط برقرار می کند،  به تنظیم فرایند های حیاتی همچون خلق و خو، پرخاشگری، کنترل انگیزشی، خواب، دمای بدن ، اشتها و درد کمک می کند . اما هنوز هم به قطعیت نمی توان گفت که فعالیت در این مناطق از مغز وسط سروتونین عمل OCD هستند یا دلایل دیگری باعث به وجود آمدن این اختلال می شوند .

عوارض اختلال وسواس فکری و عملی

• افرادی که وسواس دارند دائما از رفتارهای تکراری، آزارنده و غیر قابل توجیه خود شرمگین هستند. زیرا که در برخی از موارد باعث آزار رساندن به دیگران می شود. مثلاً زنی که دائما شیرهای گاز را بررسی می کند و در هنگام مسافرت کردن نگرانی هایی را به افراد خانواده منتقل می کند، در بلند مدت با احساس شرم روبرو می شود.
• احساس شرمندگی افراد در برخی از موارد باعث می شود که فرد از دیگران فاصله بگیرد و کمتر در محیط های اجتماعی و خانوادگی حضور پیدا کند. بنابراین انزوا و تنهایی از جمله عارضه های ناشی از وسواس فکری و عملی است.
• از بین رفتن سلامتی جسمی افراد: برای مثال تصور کنید که زنی دائما به شستشو و تمیز کردن خانه می پردازد. این رفتار ها به مرور زمان باعث می شود که وی بیمار شود و سلامت جسمی اش را از دست بدهد.
• ایجاد احساس گناه در فرد به دلیل این که می داند رفتارهایی که از وی صادر می شود غیر منطقی است. در عین حال به دلیل این که توانایی کنترل رفتارها را ندارد به انجام آن ها ادامه می دهد.

اختلال وسواس (OCD) قابل درمان است؟

خوشبختانه درمان های موثری برای OCD وجود دارند، که شامل دارو هایی برای افزایش سطح سروتونین مغز به وسیله مخلوط کردن باز جذب آن توسط سلول های مغزی می شوند . همچنین استفاده از درمان های رفتاری که به تدریج حساسیت بیمار را نسبت به مسائلی که باعث اضطراب آن می شوند، کمتر می کند . بعضی مواقع هم از شوک درمانی به وسیله الکتروسیته و یا عمل جراحی برای درمان استفاده می شود . در این افراد دانستن اینکه مغز به آن ها دروغ می گوید و نمی توانند در مقابل دستورات مقاومت کنند، بسیار دردناک است . اما با دانش ، درک و کمک از یک رواندرمانگر می تواند نقش موثری در درمان داشته باشد.

روش های درمان اختلال وسواس

اختلال وسواسی-اجباری (OCD) یک اختلال روانی است که به صورت تکراری و مستمر فکرها و عملکردهای وسواسی ایجاد می‌کند. درمان اختلال وسواس معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های روان‌درمانی و داروها است. در ادامه روش‌های معمول درمان اختلال وسواس را بررسی خواهیم کرد:

↲ روان‌ درمانی شناختی رفتاری (CBT)

CBT یک روش مؤثر در درمان اختلال وسواس است. این روش به افراد کمک می‌کند تا با تغییر رویکردها و باورهای نادرست خود درباره وسواس‌ها مقابله کنند. این درمان شامل تکنیک‌هایی مانند تمرینات تعریفی و انجام عملکردهایی به صورت مرتبط با وسواس‌ها (مانند تمرینات انگشت‌شماری) می‌شود.

↲ دارودرمانی

برخی از داروها می‌توانند در کنترل علائم اختلال وسواس مؤثر باشند. داروهای معمول شامل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) و داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین (Prozac) و سیتالوپرام (Celexa) است. در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی تری‌سیکلیک نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.

↲ آموزش مهارت‌های مقابله

افراد با اختلال وسواس می‌توانند مهارت‌های مقابله را یاد بگیرند تا در مواجهه با وسواس‌ها و افکار ناخواسته، به طور مؤثری عمل کنند. این شامل تکنیک‌های تنفس عمیق، تمرینات آرامش و مدیتیشن است.

↲درمان ترکیبی وسواس

در برخی موارد، ترکیب درمان روان‌درمانی و داروها ممکن است مؤثرترین روش برای درمان اختلال وسواس باشد. این رویکرد معمولاً توسط یک تیم حرفه‌ای از روان‌شناسان و پزشکان ارائه می‌شود.

و در نهایت..

اختلال وسواس فکری اجباری خود را به شکل های مختلفی نشان می دهد و مطمئناً بسیار فراتر از این تصور غلط رایج است که OCD صرفاً شستن کمی دست یا بررسی کلیدهای چراغ است. اگرچه این اجبارهای OCD معتبر هستند، اما چنین ادراکاتی نمی‌توانند افکار ناراحت‌کننده‌ای را که قبل از چنین رفتارهایی اتفاق می‌افتند تصدیق کنند. توجه داشته باشید که این اختلال می تواند با شرایط دیگری از جمله اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلالات خوردن همراه باشد. در نتیجه درمان این اختلال اهمیت بسیاری دارد تا فرد گرفتار سایر اختلالات نشود. در پایان توصیه می شود در صورت مشاهده هر یک از علائم اختلال OCD به بهترین روانپزشک تهران مراجعه نمایید.

*~ سوالات متداول درباره اختلال وسواس ~*