وسواس فکری عملی؛ علل، علائم و درمان

اختلال وسواس فکری-عملی یک اختلال ذهنی است که بیماران دچار افکار، عقاید و احساسات ناخواسته و وسواس گونه می‌باشند. برای رهایی از این افکار بیماران فعالیتی تکراری را بدون اینکه متوجه باشند بارها تکرار می‌نمایند به عنوان مثال شستن دست‌ها، بررسی اشیا، شمارش و یا تکرار عبارتی در ذهن به تعداد دفعات ثابت و یا سایر فعالیت‌های تکراری که می‌تواند در زندگی روزانه و تعاملات اجتماعی بیماران مداخله ایجاد نماید.

منظور از وسواس فکری عملی چیست؟

شدت بیماری در افراد مبتلا به وسواس فکری عملی متفاوت است، برخی از بیماران دچار افکار ناراحت کننده هستند اما رفتارهایی که جهت برطرف شدن این افکار انجام می‌دهند در زندگی روزمره‌ی آنها اختلالی ایجاد نمی‌نماید، برخی از افراد این گروه حتی می‌دانند که افکار وسواس گونه‌ی آنها واقعیت ندارد. اما گروهی دیگر دچار رفتارهای وسواسی شدید هستند، این افراد اعتقاد دارند در صورتی که عمل خاصی را به تعداد دفعاتی که در ذهن دارند انجام ندهند ممکن است منجر به بروز اتفاقات نحس و یا شومی برای خود و یا برای عزیزانشان شود. این گروه از بیماران در مقابل هرگونه درمانی جهت رهایی از این افکار به شدت مقاومت می‌نمایند.

شیوع اختلال وسواس فکری-عملی در چه سنی بیشتر است؟

اختلال وسواس فکری عملی در حدود ۲ تا ۳ درصد جمعیت بزرگسال دیده می‌شود، میزان ابتلا در خانم‌‌ها کمی بیشتر از آقایان می‌باشد. شروع علائم ممکن است از دوران کودکی، نوجوانی و یا اوایل بزرگسالی باشد. دسته بندی اختلالات روانی با پیچیدگی‌هایی همراه می‌باشد، در برخی موارد ممکن است افراد تعدادی از علائم اختلال فکری عملی را داشته باشند اما تمام معیارهای لازم جهت قرار گرفتن در طبقه بندی این بیماری را دارا نباشند.

علائم و نشانه های وسواس فکری عملی

تشخیص بیماری وسواس فکری عملی مستلزم بررسی‌های دقیق در رفتار بیماران می‌باشد. برخی از نشانه‌های بیماری عبارتند از:

• افکار و یا اعمال وسواسی که وقت گیر هستند یعنی بیش از ۱ ساعت در شبانه روز
• برهم خوردن تعادل زندگی روزمره به دلیل انجام اعمال وسواسی و تکراری
• افکاری یا تصاویر ذهنی که منجر به ایجاد ترس، اضطراب و یا تنفر می‌شوند.
• غیرمنطقی بودن افکار و عدم استدلال منطقی در توجیه اعمال وسواسی

افکار منفی فرد دارای وسواس فکری عملی

• ترس از آلودگی و یا بیمار شدن توسط افراد و یا محیط
• افکار و تصاویر جنسی مزاحم
• ترس‌های مذهبی (اغلب کفرآمیز می‌باشد)
• ترس از انجام رفتارهای پرخاشگرانه و آسیب به خود و یا دیگران
• نگرانی از کامل نبودن هر چیزی
• توجه بیش از حد به نظم، تقارن و مرتب بودن
• ترس دور انداختن وسایل
• علاوه بر افکار ممکن است بیمران صداها، کلمات و یا موسیقی‌هایی را در ذهن خود بشنوند.

رفتارها و اعمالی که فرد دارای وسواس فکری-عملی در پاسخ به افکار ذهنی خود دارد

• شستن بیش از حد دست‌ها، دوش گرفتن متناوب، مسواک زدن به تعداد دفعات بیش از حد
• تمییز کردن مکرر وسایل منزل
• چیدمان وسایل به روشی خاص
• چک کردن قفل در، خاموش بودن وسایل برقی، گاز و …
• شمردن اعداد، تکرار برخی از اعداد و یا اجتناب از بیان کردن برخی اعداد خاص
• اجتناب از حضور در مکان‌هایی که منجر به آزار فکری آنها می‌شود.

روش های درمان وسواس عملی

بیمارانی که تحت درمان قرار می‌گیرند می‌توانند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی داشته باشند و عملکرد آنها در مدرسه، محل کار و تعاملات اجتماعی بسیار بهبود خواهد یافت. برای درمان وسواس فکری-عملی رایج ترین برنامه هایی که برای این بیماران ارائه می‌شود عبارت است از:

↲ درمان‌های شناختی و رفتاری

در طی جلسات درمانی بیماران در معرض تصاویر و یا موقعیت‌های ترسناک ذهنی خود قرار می‌گیرند، با اینکه این شیوه‌ی درمان در اوایل جلسات درمان ممکن است منجر به بروز اضطراب در بیماران شود اما به تدریج به بیماران آموزش داده می‌شود که در مقابله با موقعیت‌های ترسناک و یا ناخوشایند بدون اینکه رفتارهای وسواس گونه‌ی خود را تکرار نمایند به مقابله با شرایط موجود بپردازند. بیماران به تدریج آموزش می‌بینند که با ماندن در یک موقعیت ترسناک بدون اینکه عمل خاصی انجام دهند می‌توانند شرایط را سپری کنند و هیچ گونه اتفاق وحشتناک و یا ناخوشایندی نیز رخ نخواهد داد. جلسات درمانی علاوه بر اینکه در مطب و یا کلینیک انجام می‌شود باید در منزل نیز ادامه داشته باشد و بیماران در مقابله با ترس‌های ذهنی، اعمال وسواسی خود را رها نمایند.

↲ دارو درمانی

گروهی از داروها که به عنوان مهارکننده بازجذب سروتونین در درمان افسردگی تجویز می‌شود می‌تواند در درمان اختلال وسواس فکری عملی نیز مفید باشد. در اختلالات شدید داروهای دیگری بنا به تشخیص روانپزشک ممکن است تجویز شود. دوره‌ی درمان دارویی بین ۶ تا ۱۲ هفته خواهد بود.

↲ حمایت خانواده

در بیماران مبتلا به اختلال فکری عملی حمایت خانواده یکی از اصول موفقیت در درمان می‌باشد. نظارت بر جلسات درمانی و ادامه‌ی روند درمان در منزل با مشارکت دوستان و اعضای خانواده می‌تواند بیماران را تشویق به ادامه‌ی جلسات درمانی نماید. تغییر سبک زندگی پیشین، خواب کافی، خوردن غذاهای سالم، ورزش کردن، بودن در جمع دوستان، فراگیری تکنیک‌های آرام سازی ذهن مانند مدیتیشن، یوگا، ماساژ و مواردی از این قبیل می‌تواند در کاهش استرس و اضطراب این گروه از بیماران نقش مثبتی داشته باشد.

*~ سوالات متداول درباره وسواس فکری-عملی ~*