درمان وسواس کندن مو(تریکوتیلومانیا) چیست و چگونه درمان می‌شود؟

 تا به حال دیده‌اید کسی بی‌اختیار موی سر، ابرو یا مژه‌هایش را بکَند و بعد از آن احساس آرامش لحظه‌ای داشته باشد؟ این رفتار که شاید در نگاه اول عجیب و لحظه‌ای به نظر برسد اما در حقیقت می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال روانی به نام وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) باشد. این اختلال نه تنها ظاهر فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند پیامدهای روانی شدیدی همچون کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و حتی انزوای اجتماعی به دنبال داشته باشد. در ادامه این مقاله به بررسی کامل علل، علائم، روند تشخیص و تفاوت آن با دیگر اختلالات روانی خواهیم پرداخت تا نسبت به علائم و روند درمان به موقع آن در خود و اطرافیانتان هوشیار شوید.

منظور از وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانیا چیست؟

وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) یک اختلال روانی است که در آن بیمار تمایل فوری به کندن موهای خود دارد. این اختلال وسواس در برخی موارد نشان از استرس شدید یا نوعی وسواس عملی دارد. البته شایان ذکر است که این افراد به دلیل ابتلا به وسواس فکری دست به چنین عملی می زنند. کشیدن مو عموما قبل یا بعد از بلوغ شروع می شود. حدود ۱ تا ۲ درصد افراد به این اختلال مبتلا هستند و حدود ۹۰ درصد بزرگسالان مبتلا به اختلال کشیدن مو زن هستند.

بسیاری از افراد مبتلا به شیدایی فقط بر روی کندن یک یا دو ناحیه از پوست سر تمرکز می کنند. با این حال، کشیدن موی فرد مبتلا فقط به پوست سر محدود نمی‌شود، زیرا ممکن است به کشیدن مو از مکان‌های دیگر مانند: ابرو، مژه یا هر ناحیه مودار دیگر بدن خود متوسل شود. با گذشت زمان، این منجر به لکه های طاسی و نازک شدن مو می شود.

علائم شایع تریکوتیلومانیا یا وسواس کندن مو

از مهمترین علائم و نشانه های تریکوتیلومانیا عبارتند از:

1. کشیدن مداوم مو
2. کوتاه کردن قسمت هایی از مو
3. مو خوردن (که خود یک اختلال روانی مستقل است).
4. احساس آرامش پس از کندن مو

نواحی رایج برای کشیدن مو در کودکان و بزرگسالان

• سر
• ابروها
• مژه ها
• ریش
• موهای ناحیه تناسلی

علت وسواس کندن مو چیست؟

علت ایجاد بیماری تریکوتیلومانیا یا وسواس کندن مو به طور کامل شناخته شده نیست، اما مانند بسیاری از اختلالات روانی، روانپزشکان ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی را در ایجاد و پیشرفت بیماری دخیل می دانند. برخی از عواملی که می تواند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد عبارت است از:

• سابقه خانوادگی
• اغلب بین سنین ۱۰ تا ۱۳ شروع شده و تا آخر عمر باقی می ماند
• سایر اختلالات روحی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال وسواس فکری-عملی
• قرار گرفتن در موقعیت های استرس زا

سایر مشکلات روانشناختی در مبتلایان به تریکوتیلومانیا

همان طور که اشاره شد، تریکوتیلومانیا یک وضعیت روانشناختی است که گاهی اوقات با سایر شرایط روانی ظاهر می شود. شناسایی این اختلالات می تواند به درمان وسواس کندن مو کمک کند. مهمترین مشکلات روانی همراه با تریکوتیلومانیا عبارتند از:

•  اختلال وسواس جبری (OCD).
•  اضطراب و افسردگی
•  اوتیسم و ​​اختلال کم توجهی بیش فعالی (ADHD)  

همه افراد مبتلا به شرایط فوق به تریکوتیلومانیا مبتلا نیستند بلکه میتواند علل روانی دیگری داشته باشد که در ادامه بنا بر تجربه های درمانی دکتر علیرضا جباری به رایج ترین آن ها اشاره شده است:

1. از گذشتن مو بین انگشتان خود لذت می برند.
2.  از احساس کندن مو از ریشه در پوست سر لذت ببرید.
3. فرد از احساس اضطراب، کسالت، خشم، شرم و استرس رنج می برد.

روند تشخیص وسواس کندن مو

تشخیص این اختلال معمولا توسط روانپزشک یا روان درمانگر بالینی و از طریق بررسی شرح حال بیمار و الگوهای رفتاری انجام می‌شود. در بسیاری از موارد، معیارهای DSM-5 برای تشخیص به کار می‌رود. معاینه بالینی پوست و مو نیز ممکن است برای سایر علل ریزش مو مانند آلوپسی آره‌آتا انجام گیرد.

چه تفاوتی میان وسواس کندن مو و OCD وجود دارد؟

گرچه تریکوتیلومانیا و اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) هر دو نوعی اختلال اضطرابی محسوب می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:

وسواس کندن مو در کودکان هم دیده می‌شود؟

 این اختلال می‌تواند از سنین پایین شروع شود و محدوده سنی خاصی برای مبتلایان تعیین نمی شود. در کودکان، بیشتر به شکل عادت ناخودآگاه ظاهر می‌شود و والدین معمولا هنگام ریزش غیرعادی مو متوجه مشکل می‌شوند. تشخیص و درمان به‌موقع در کودکی اهمیت زیادی دارد، چرا که می‌تواند مانع مزمن شدن اختلال و حتی عاملی برای تشدید دیگر اختلالات روانشناختی در بزرگسالی شود.

روش های درمان وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانیا

وسواس کندن مو اگرچه ممکن است در ابتدا یک عادت ساده به نظر برسد، اما در واقع یک اختلال روانی است که بدون درمان می‌تواند شدت پیدا کند. خوشبختانه امروزه روش‌های علمی و متنوعی برای درمان این مشکل وجود دارد که بسته به شرایط هر فرد با صلاحدید روانپزشک اتخاذ می شود:

۱. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

موثرترین روش درمان تریکوتیلومانیا، استفاده از درمان شناختی-رفتاری است. در این روش، فرد می‌آموزد عوامل محرک کندن مو را شناسایی کرده و با جایگزین‌های سالم، رفتار خود را کنترل کند. یکی از تکنیک‌های مهم در CBT، عادت معکوس‌سازی یا Habit Reversal Training است که به بیمار کمک می‌کند واکنش‌های متفاوتی به جای کندن مو نشان دهد.

۲. دارودرمانی

در برخی موارد، به‌خصوص اگر همراه با اضطراب یا افسردگی باشد، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی یا داروهای تنظیم‌کننده خلق تجویز کند. این داروها به کاهش میل شدید به کندن مو کمک می‌کنند، اما معمولا به‌تنهایی کافی نیستند و باید همراه با روان‌درمانی باشند.

بهترین دارو برای درمان وسواس کندن مو

نکته ای که مبتلایان به اختلال تریکوتیلومانیا باید بدانند این است که هیچ دارویی برای درمان این بیماری توسط سازمان غذا و دارو تائید نشده است و داروهایی که در ادامه ذکر می شود و یا داروهایی که توسط روانپزشک برای آنها تجویز می شود تنها می تواند برای کاهش علائم و یا درمان برخی از عوارض همراه بیماری مفید واقع شود.

برخی از داروهایی که در درمان وسواس کندن مو تجویز می شود عبارتند از:

• کلومیپرامین: این دارو برای درمان بیماری افسردگی به کار برده می شود. بر اساس تحقیقات این دارو می تواند در کاهش علائم و عوارض بیماری تریکوتیلومانیا نیز موثر باشد.
• N استیل سیستئین: اسید امینه ای است که بر انتقال دهنده های عصبی رفتاری تاثیرگذار می باشد.
• اولانزاپین: دارویی است که در درمان برخی بیماری ها مانند افسردگی، اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی استفاده می شود و منجر به کاهش توهم، کاهش اضطراب و افزایش افکار مثبت می شود.

نکاتی برای دارو درمان اختلال تریکوتیلومانیا

نکاتی که در هنگام مصرف دارو باید رعایت کنید و توسط متخصص با تجربه عنوان خواهد شد، عبارت اند از:

1. بیمارانی که تحت دارودرمانی قرار می گیرند باید جلسات مشاوره و روان درمانی خود را نیز به طور کامل پیگیری نمایند.
2. از قطع دارو و یا هرگونه افزایش و کاهش دارو بدون نظر پزشک خودداری نمایند.
3. در صورت بروز هرگونه عوارض جسمی و روانی باید در اولین فرصت به روانپزشک خود مراجعه نمائید تا عوارض بررسی شود و در صورت نیاز داروهای جایگزین برای شما تجویز شود.

۳. روش‌های خودیاری و حمایتی

استفاده از توپ‌های ضد استرس، ورزش‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و تکنیک‌های تمرکز می‌توانند تا حد زیادی میل به کندن مو را کاهش دهند. همچنین حمایت خانواده و حضور در گروه‌درمانی باعث می‌شود بیمار احساس تنهایی نکند و انگیزه بیشتری برای درمان داشته باشد.

۴. درمان در کودکان

در کودکان، معمولا روش‌های رفتاری ساده‌تر و مشاوره خانوادگی نقش پررنگ‌تری دارند. آموزش والدین در برخورد صحیح با کودک و جلوگیری از سرزنش او، کلید موفقیت درمان است.

چه مدت طول می‌کشد تا درمان تریکوتیلومانیا نتیجه دهد؟

مدت زمان درمان این عارضه بسته به شدت علائم و همکاری بیمار متفاوت است. در برخی افراد طی چند ماه بهبودی نسبی حاصل می‌شود، در حالی که در موارد مزمن‌تر ممکن است درمان طولانی‌تر و نیازمند ترکیب چند رویکرد باشد. پیگیری منظم با بهترین متخصص روانپزشکی و در نهایت تداوم درمان نقش کلیدی در موفقیت صد درصدی خواهد داشت.

چه زمانی باید برای درمان وسواس کندن مو به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کندن مو باعث ایجاد نواحی طاس، زخم‌های پوستی، اضطراب شدید یا کاهش اعتماد به نفس شده است، وقت آن رسیده که به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورتی که این رفتار در کودکان دیده شود، مراجعه به متخصص اهمیت بیشتری پیدا می‌کند تا از مزمن شدن آن جلوگیری شود. مشاوره با متخصصان باتجربه در حوزه روان‌پزشکی و اختلالات رفتاری مانند دکتر علیرضا جباری می‌تواند روند تشخیص و انتخاب روش درمانی مناسب را بسیار آسان‌تر کند چرا که رسیدگی زودهنگام نه تنها به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند، بلکه مانع عود و شدت یافتن بیماری نیز می‌شود.