آیا فرزندتان زود از کوره در می‌رود، بی‌دلیل گریه می‌کند یا واکنش‌های شدیدی به مسائل ساده نشان می‌دهد؟ این رفتارها ممکن است نشانه‌ای از عصبی بودن یا اختلالات رفتاری پنهان در کودکان باشد؛ مشکلی که بسیاری از والدین آن را جدی نمی‌گیرند تا زمانی که دیر می‌شود. شناخت زودهنگام و برخورد درست با این رفتارها می‌تواند مسیر رشد عاطفی و ذهنی کودک را به‌کلی تغییر دهد. در این مقاله به بررسی راهکارهای درمان عصبی بودن کودکان می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم با آگاهی درست، آرامش را به خانه بازگردانید.
دلیل عصبی بودن مداوم کودکان
عصبانیت و پرخاشگری در کودکان، همیشه نشانه‌ای از بدرفتاری یا لجبازی آنها نیست. در بسیاری از موارد، این واکنش احساسی در واقع تلاشی است برای فهماندن چیزی که کودک دلبند شما توان بیانش را ندارد. درک دلایل واقعی عصبانیت، نخستین گام برای درمان عصبی بودن کودکان و تکرار این رفتار در آینده است که به دلایل زیر رخ می دهد:
۱- عدم توانایی در بیان احساسات
کودکی دورانی است که در آن بچه‌ها هنوز مهارت کلامی و احساسی لازم برای توضیح دقیق احساساتشان را پیدا نکرده‌اند؛ بنابراین وقتی دچار سردرگمی، ناراحتی یا ناامیدی می‌شوند، نمی‌توانند این احساسات را با کلمات بیان کنند و در نتیجه، آن را از طریق خشم و عصبانیت نشان می‌دهند.
این موضوع بیشتر در سنین پایین‌تر دیده می‌شود؛ یعنی دورانی که کودک برای اولین بار با تجربه‌های احساسی پیچیده مواجه می‌شود. پدر و مادر‌ها باید این نشانه‌ها را به‌درستی رمزگشایی کنند تا به جای سرزنش کودک، به او در بیان درست احساساتش کمک کنند.
۲- اضطراب و نگرانی‌های پنهان
معمولا کودکانی که دچار اضطراب می‌شوند، مستقیما آن را بروز نمی‌دهند؛ بلکه آن را به شکل رفتارهای انفجاری یا پرخاشگری نمایان می‌کنند. مثلا وقتی کودک در خانه یا مدرسه احساس ناامنی می‌کند، بدون هیچ دلیل واضحی پرخاشگر و عصبی می‌شود.
گاهی اوقات هم ترس از جدایی، فشار‌های درسی یا مشکل در روابط با هم‌سن‌وسال‌ها باعث ایجاد اضطراب در کودکان شده و در نهایت به خشم و پرخاشگری منتهی می‌شود. شما به عنوان یک والد دلسوز، برای درمان عصبی بودن کودکان باید به جای تمرکز روی رفتار سطحی، سراغ علت‌های پنهان ماجرا بروید.
۳- احساس نادیده گرفته شدن
اگر کودکتان حس کند کسی به خواسته‌ها، نیازها یا صحبت‌هایش توجه نمی‌کند، دچار احساس طردشدگی می‌شود. این حس به مرور زمان، خشمی درونی ایجاد می‌کند که در موقعیت‌های مختلف بیرون می‌ریزد. اگر فرزندتان با صدای بلند، پرخاشگرانه یا با لجبازی صحبت می‌کند، در واقع فریاد می‌زند که: “به من گوش بده!”. توجه به نیازها و خواسته‌های کودک به شکل معقول، تا حد زیادی جلوی این رفتار مخرب را می‌گیرد.
۴- الگوگیری از رفتار والدین
بچه‌ها آینه رفتار اطرافیانشان هستند. اگر شما به عنوان پدر و مادر، مدام عصبانی می‌شوید یا با صدای بلند صحبت می‌کنید، انتظار نداشته باشید که کودک را آرام و خونسرد بار بیاید! حتی اگر مدام با او درباره کنترل خشم و عصبانیتش حرف بزنید، باز هم باید بدانید که کودکان نحوه واکنش به احساسات را از “رفتار” بزرگ‌تر‌ها یاد می‌گیرند، نه از “توصیه‌هایشان”.
۵- سخت‌گیری بیش از حد
بچه‌ها برای رشد هیجانی و ذهنی به آزادی، تجربه‌گری و آزمون و خطا نیاز دارند. اگر از آن دسته والدینی هستید که کودکتان را مدام با کلماتی مثل “نکن”، “نرو” یا “دست نزن”، بمباران می‌کنید، باید عواقب این کار را هم به جان بخرید. کودکی که دائما در محدودیت است، دچار سرخوردگی می‌شود و این فشار درونی به‌تدریج در قالب خشم، لجبازی یا رفتارهای پرخاشگرانه بیرون می‌زند. در چنین شرایطی، کودک تلاش می‌کند از زندانی که برایش ساخته‌اید فرار کند، حتی اگر با فریاد یا جیغ زدن همراه باشد.
۶- امتحان کردن خطوط قرمز والدین
یکی از خصوصیات طبیعی کودکان این است که دوست دارند واکنش محیط و اطرافیانشان را ببینند. وقتی بچه‌ها پرخاشگری یا لجبازی می‌کنند، در واقع می‌خواهند ببینند پدر و مادرشان چقدر صبر دارند و مرز تحملشان کجاست. اگر والدین واکنش افراطی یا غیرمنطقی نشان بدهند، کودک این را به‌عنوان نقطه ضعف می‌شناسد و دفعه بعد، برای رسیدن به خواسته‌اش، دوباره رفتار عصبی و پرخاشگرانه‌ای بروز می‌دهد.
۸- اختلالات رشد عصبی
معمولا کودکانی که با اختلالاتی مثل بیش‌فعالی یا اوتیسم زندگی می‌کنند، بیشتر از بقیه در کنترل احساساتشان دچار مشکل می‌شوند. چنین اختلالاتی روی نحوه برقراری کودک با محیط و اطرافیانش اثر می‌گذارند و باعث می‌شوند که کودک با کوچکترین محرک‌ها دچار عصبانیت شود. درک و حمایت از چنین کودکانی، نقش بسیار مهمی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و درمان عصبی بودن کودکان دارد.
خصوصیات کودکان عصبی
پرخاشگری در کودکان، معمولا با علائمی همراه است که به والدین هشدار می‌دهند. موارد زیر، از جمله خصوصیات کودکان عصبی هستند که حتما باید مورد توجه قرار بگیرند:
- کودک مدام بی‌قرار است، یک‌جا نمی‌ماند و حرکات زیادی دارد.
- زود از کوره درمی‌رود و نسبت به مسائل کوچک، واکنش تندی نشان می‌دهد.
- زیاد غر می‌زند، بهانه می‌گیرد و به راحتی با دیگران مخالفت می‌کند.
- اسباب‌بازی‌هایش را پرت می‌کند یا می‌شکند، مخصوصا وقتی ناراحت است.
- در خواب یا بیداری دندان‌قروچه می‌کند.
- به دیگران لگد می‌زند، گازشان می‌گیرد یا چیزی به سمتشان پرت می‌کند.
- فریاد می‌زند و جیغ می‌کشد چون نمی‌داند چطور باید با خشمش کنار بیاید.
- در مدرسه با دیگران همکاری نمی‌کند و در کلاس تمرکز ندارد.
- در پیدا کردن دوست مشکل دارد.
- مسئولیت کار‌های اشتباهش را قبول نمی‌کند و همیشه تقصیر را به گردن دیگران می‌اندازد.
روند تشخیص و شناسایی اختلالات عصبی در کودکان
برای تشخیص اختلال پرخاشگری در کودکان، باید رفتارهای کودک به دقت بررسی شود. تکرار رفتارهای خشونت‌آمیزی مثل تهدید، کتک زدن یا داد زدن، نشانه‌ای از وجود یک مشکل رفتاری در کودکان است. گاهی هم نشانه‌هایی مثل کبودی یا زخم روی بدن کودک دیده می‌شود که نتیجه درگیری او با دیگران است. این کودکان به مرز‌های دیگران احترام نمی‌گذارند و در برقراری ارتباط اجتماعی مشکل دارند. همه این علائم به والدین هشدار می‌دهند که به فکر تشخیص و شناسایی اختلالات عصبی در کودک باشند.
برای تشخیص دقیق و درمان عصبی بودن کودکان، حتما باید از یک روانشناس حاذق مراجعه کنید. روانشناس متخصص با پرسیدن سوال از والدین و معلمان، بررسی سوابق رفتاری و گفت‌وگو با کودک، وضعیت او را می‌سنجد و مسیر درمان را مشخص می‌کند.
عوامل موثر بر تشدید عصبانیت کودک
به جز دلایلی که به عنوان علل رایج پرخاشگری کودکان عنوان کردیم، مواردی هم وجود دارند که به عصبانیت کودکان دامن می‌زنند. آگاهی از این موارد نیز بخش مهمی از روند درمان پرخاشگری در کودکان محسوب می‌شود.
↲ کمبود خواب و تغذیه نامناسب
دیر خوابیدن، نخوردن صبحانه یا مصرف زیاد شیرینی و تنقلات باعث می‌شود کودک بی‌حوصله، کلافه و عصبی شود.
↲ تاثیر بازی‌ها و رسانه‌های خشن
تماشای فیلم یا بازی‌های پر از خشونت، کودک را حساس‌تر و زودرنج‌تر می‌کند. در این شرایط حتی اتفاقات کوچک هم باعث عصبانیت شدید او می‌شوند.
↲ محیط شلوغ و استرس‌زا
سر و صدای زیاد یا محیط ناآرام، تمرکز کودک را به هم می‌ریزد. در چنین فضایی، کودک احساس ناراحتی و اضطراب می‌کند و این حس به عصبانیت تبدیل می‌شود.
↲ بیماری‌های جسمی
درد، بیماری یا ناراحتی طولانی مدت باعث می‌شود خلق‌وخوی کودک بدتر شود و بیشتر از قبل پرخاش کند.
↲ اتفاقات بزرگ در زندگی
وقایعی مثل طلاق، مهاجرت، ورود نوزاد جدید یا حتی تغییر مدرسه و در برخی موارد، تجربه‌های تلخی مثل خشونت و سوء استفاده جنسی روی بچه‌ها تاثیر زیادی می‌گذارند. این تغییرات با ایجاد استرس و احساس ناامنی در کودک، رفتارهای پرخاشگرانه او را افزایش می‌دهند.
تکنیک‌های درمان عصبی بودن کودکان
برای درمان عصبی بودن کودکان، شناسایی دلایل زمینه‌ای و استفاده از ترکیبی از روش‌های علمی، رفتاری و محیطی ضروری است. در ادامه، جدولی از مهم‌ترین تکنیک‌ها و راهکارهای درمانی برای کاهش عصبانیت و پرخاشگری در کودکان آورده شده است:
| تکنیک درمانی | توضیحات |
|---|---|
| شناسایی علت عصبانیت | بررسی عوامل محیطی، خانوادگی، ژنتیکی یا اختلالات عصبی و یادگیری کودک |
| اصلاح رفتار والدین | پرهیز از فریاد زدن، تنبیه بدنی یا برخوردهای تند و ایجاد الگوی رفتاری آرام برای کودک |
| کاهش استرس محیطی | فراهم‌سازی محیطی امن، آرام و بدون تنش در خانه و مدرسه |
| حذف محرک‌های نامناسب | جلوگیری از تماشای برنامه‌های خشن، استفاده بیش از حد از موبایل و بازی‌های پرتنش |
| مراجعه به روانشناس کودک | ارزیابی تخصصی اختلالات رفتاری، اضطراب یا مشکلات یادگیری و ارائه برنامه درمانی مناسب |
| دارو درمانی تحت نظر پزشک | استفاده از داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی در موارد شدید، به همراه جلسات درمانی مکمل |
| رفتاردرمانی (CBT) | آموزش مهارت‌های کنترل خشم، مدیریت احساسات و ارتباط موثر به کودک |
| تقویت رفتارهای مثبت | تشویق کودک برای رفتارهای آرام و کنترل‌شده با استفاده از سیستم پاداش و تحسین |
| فعالیت‌های فیزیکی و تخلیه هیجانی | ورزش، بازی، هنر و سایر فعالیت‌هایی که به کاهش تنش روانی و فیزیکی کودک کمک می‌کنند |
| تقویت مهارت‌های اجتماعی | آموزش تعامل صحیح با دیگران، حل مسئله و بیان احساسات به‌صورت غیر پرخاشگرانه |
چطور با کودک عصبی رفتار و آن را کنترل کنیم؟
آگاهی از نحوه برخورد صحیح با کودک پرخاشگر، در کاهش این رفتار مخرب و ایجاد فضایی آرام و مثبت برای او نقش اساسی دارد. در این زمینه، نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
- به فرزندتان یاد بدهید که به جای سرکوب احساساتش، آنها را با کلمات مثبت و مناسب بیان کند.
- از او بخواهید که موقع عصبانی شدن، نفس عمیق بکشد و تا ۱۰ بشمرد.
- از کودک بخواهید به مواقعی که عصبانی می‌شود و دلایل آن فکر کرده و خودش را برای بروز یک واکنش درست آماده کند.
- به کودکتان نشان دهید که همیشه در کنارش هستید تا او راحت‌تر احساساتش را با شما در میان بگذارد.
- در موقعیت‌های استرس‌زا آرامش خودتان را حفظ کنید و با ملایمت به کودک توضیح دهید که چه رفتاری درست است تا از شما الگو بگیرد.
- رفتارهای خوب کودک را تشویق کنید تا این روند را ادامه دهد.
- هرگز در واکنش به عصبانیت کودک از کتک زدن یا بالا بردن صدا استفاده نکنید. این رفتارها به واکنش‌های مخرب او دامن می‌زنند.
- اگر مشکل همچنان ادامه داشت، حتما به بهترین روانپزشک و روان درمانگر در دسترس مراجعه کنید.
کلید کنترل خشم کودک..
عصبانیت در کودکان اغلب پیامی از دنیای درونی و احساسات پنهانی آنها است که به صورت رفتارهای پرخاشگرانه مثل داد زدن، کوبیدن در‌ها یا نافرمانی بروز می‌کند. برای کنترل پرخاشگری در کودکان، والدین باید به کودک مهارت‌های ارتباطی، مدیریت تنفس و زمان را آموزش بدهند و رفتارهای مثبت او را تشویق کنند. علاوه بر این، لازم است که از واکنش‌های عصبی خودداری کنید و الگویی آرام و متعادل از خودتان به کودک نشان بدهید. اگر رفتارهای پرخاشگرانه کودک ادامه پیدا کرد، مراجعه به روانشناس برای در درمان عصبی بودن کودکان ضروری است.
*~ سوالات متداول درمان عصبی بودن کودکان ~*
کمبود ویتامین‌های B6 ، B12، D، آهن، سلنیوم، منیزیم و روی در بروز پرخاشگری کودکان موثر است. بنابراین توصیه می‌کنیم برای درمان عصبی بودن کودکان، مصرف تخم‌مرغ، ماهی، گوشت قرمز، عدس، اسفناج، مغزها، لبنیات، موز و غلات کامل را در برنامه غذایی‌اش بگنجانید.
هیچ وقت جلوی کودک واکنش خشونت آمیز نشان ندهید. قوانین مشخصی در خانه داشته باشید و از آنها پیروی کنید. کودک را به خاطر رفتارهای خوبش تشویق کنید و مهارت‌های حل مساله، مدیریت زمان و کنترل استرس را به او یاد بدهید.
ادامه پیدا کردن عصبانیت و عدم توجه به درمان زودهنگام کودک با عوارضی مثل مشکل در برقراری ارتباطات اجتماعی، افت تحصیلی کودک، کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و تاثیر منفی روی روابط خانوادگی همراه است.
۰ Comments