اختلال کم توجهی در کودکان 

اختلال کم ‌توجهی در کودکان بخصوص در دنیای پرهیاهو و غنی از تکنولوژی امروزی بسیار رایج و فراگیر شده است. شناخت دقیق این اختلال و عوامل مؤثر بر آن نقش بسزایی در کمک به کودکان برای مدیریت بهتر شرایط و حفظ تمرکز کودک ایفا می‌کند. در این مقاله به علائم و روند تشخیص اختلال ADHD پرداخته و انواع تست اختلال کم توجهی را باهم بررسی خواهیم کرد.

اختلال ADHD در کودکان چطور است؟

اختلال  ADHD  یک اختلال عصبی رشدی است که بیشتر در کودکان تشخیص داده می‌شود و با مشکلاتی در توجه و بیش‌ فعالی همراه است. کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی معمولا توانایی متمرکز ماندن بر فعالیت ‌ها را ندارند و به راحتی حواسشان پرت می‌شود. همچنین، این کودکان رفتارهایی از قبیل بی‌ قراری، حرکات مکرر و ناتوانی در نشستن طولانی‌ مدت از خود نشان می‌دهند.

علت بروز اختلال کم توجهی در کودکان

علت بروز اختلال کم ‌توجهی (ADHD) در کودکان به طور کامل مشخص نیست اما تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی در بروز این اختلال نقش دارند. عوامل مؤثر در بروز ADHD شامل موارد زیر می‌شود:

– عوامل ژنتیکی

این اختلال معمولا در خانواده‌ها وجود دارد، به طوری که اگر یکی از والدین یا اقوام نزدیک کودک دچار  ADHD باشد، احتمال بروز این اختلال در کودک افزایش می‌یابد. ژن ‌ها نقش مهمی در کنترل انتقال ‌دهنده‌های عصبی مغز دارند که بر روی توجه و کنترل رفتار تأثیر می‌گذارند.

– عوامل محیطی 

برخی از عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم، آلودگی‌ ها یا مواد شیمیایی، به ویژه در دوران بارداری، خطر ADHD را افزایش می‌دهند. همچنین، مصرف دخانیات یا الکل توسط مادر در دوران بارداری خطر بروز این اختلال در کودک را بالا می‌برد.

– عوامل بیولوژیکی و عصبی

مطالعات نشان داده‌اند که ساختار و عملکرد برخی نواحی مغز در کودکان مبتلا به ADHD متفاوت است. این کودکان عدم تعادل در سطح دوپامین و سایر انتقال ‌دهنده‌ های عصبی  را دارند که در کنترل توجه و رفتار موثر هستند.

– استرس و تجربه‌ های دوران کودکی

تجربیات منفی و استرس‌ زا در اوایل زندگی، مانند مشکلات خانوادگی، احتمال بروز مشکلات رفتاری را افزایش می‌دهد، اما این عوامل به تنهایی باعث ADHD نمی‌شوند.

علائم اختلال کم توجهی در کودکان

علائم اختلال کم ‌توجهی در کودکان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: کم ‌توجهی، بیش ‌فعالی و تکانه‌ای بودن. این علائم بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و رفتاری کودک تاثیر می‌گذارند و لازم است با آگاهی نسبت به شناخت و کنترل آن اقدام شود:

↲ علائم کم‌ توجهی

• ناتوانی در تمرکز طولانی بر روی فعالیت‌ ها یا تکالیف
• نادیده گرفتن جزئیات و انجام اشتباهات ساده به دلیل عدم دقت
• دشواری در دنبال کردن دستورات و به پایان رساندن تکالیف
• گم کردن مکرر وسایل مانند کتاب، اسباب ‌بازی یا لوازم مدرسه
• پرهیز از انجام کارهایی که نیاز به تمرکز طولانی دارند مثل تکالیف مدرسه
• فراموش کردن کارهای روزانه و ناتوانی در سازماندهی فعالیت ‌ها

✍️ بیشتر بخوانید: اختلال سلوک و کنترل آن در کودکان

↲ علائم بیش‌ فعالی

• بی‌قراری و حرکت مداوم دست و پا، حتی در مواقعی که باید آرام باشد
• ناتوانی در نشستن طولانی ‌مدت، به خصوص در کلاس درس یا هنگام غذا خوردن
• دویدن یا بالا رفتن از مکان‌ های نامناسب
• صحبت کردن بیش از حد و ناتوانی در سکوت و آرام بودن

↲ علائم تکانه‌ای بودن

• قطع کردن صحبت دیگران و ناتوانی در صبر کردن برای نوبت خود
• پاسخ دادن بدون فکر کردن به سوالات قبل از اتمام پرسش
• انجام کارهای خطرناک بدون در نظر گرفتن پیامد ها

این علائم باید حداقل در دو محیط مختلف مثلاً خانه و مدرسه و به مدت طولانی مشاهده شوند تا به عنوان ADHD تشخیص داده شوند. همچنین، باید بر زندگی کودک تأثیر منفی بگذارند و به طور مداوم اتفاق بیفتند.

تست اختلال کم توجهی

تست اختلال کم‌ توجهی شامل ارزیابی‌ های رفتاری و پرسشنامه‌ هایی است که توسط والدین، معلمان و خود کودک پاسخ داده می‌شود. این تست ‌ها به منظور بررسی علائم کم‌ توجهی، بیش‌فعالی و تکانه‌ای بودن در موقعیت‌ های مختلف مانند خانه و مدرسه انجام می‌شوند. 

بهترین روانپزشک علائم را با معیارهای تشخیصی استاندارد مانند معیارهای DSM-5  راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی مقایسه می‌کند تا به تشخیص دقیق دست یابد. معمولا ترکیبی از مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه‌ های معتبر مانند کانرز و SNAP-IV  برای جمع‌ آوری اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روند تشخیص اختلال کم توجهی در کودکان

روند تشخیص اختلال کم ‌توجهی در کودکان شامل چند مرحله است. ابتدا، پزشک سابقه‌ ی کامل پزشکی و رفتاری او را بررسی می‌کند، که شامل مصاحبه با والدین و معلمان برای جمع ‌آوری اطلاعات در مورد رفتارهای کودک در محیط‌ های مختلف مانند خانه و مدرسه است. 

سپس از ابزارهای استاندارد ارزیابی مانند پرسشنامه‌ های کانرز یا SNAP-IV  استفاده می‌شود تا علائم کم‌ توجهی  مشخص و ارزیابی شوند. پزشک بر اساس معیارهای تشخیصی DSM-5  که نیاز به مشاهده علائم در دو محیط و به مدت حداقل شش ماه دارد، به تشخیص نهایی می‌رسد.

درمان اختلال نقص توجه در کودکان

درمان اختلال نقص  (ADHD)  در کودکان معمولا شامل ترکیبی از روش ‌های دارویی و غیردارویی است که به بهبود تمرکز، کاهش بیش ‌فعالی و کنترل رفتارهای تکانه‌ای کمک می‌کند.  درمان دارویی معمولاً با تجویز داروهای محرک مانند متیل ‌فنیدات و آمفتامین انجام می‌شود، که با افزایش سطح دوپامین و نوراپی ‌نفرین در مغز به بهبود تمرکز کمک می‌کنند. در برخی موارد، داروهای مانند آتوموکستین یا داروهای ضدافسردگی نیز تجویز می‌شوند. 

درمان ‌های غیر دارویی شامل روان ‌درمانی و رفتار درمانی است. رفتاردرمانی به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌ های مدیریت رفتار و کنترل تکانه‌ های خود را بیاموزد.  آموزش مهارت‌ های اجتماعی نیز برای بهبود روابط اجتماعی کودک موثر است.  آموزش والدین بخش دیگری از درمان است که به آنها مهارت ‌هایی برای برخورد صحیح با کودک و تقویت رفتارهای مثبت او می‌آموزد. همچنین، حمایت‌ های تحصیلی و همکاری با معلمان به کودک کمک می‌کند تا در محیط مدرسه موفق ‌تر باشد.  

درمان خانگی کم توجهی کودکان

برای کمک به کودکان مبتلا به کم ‌توجهی در خانه، می‌توان از چند راهکار ساده و موثر استفاده کرد که به بهبود تمرکز و کاهش علائم کمک می‌کنند.

۱- ایجاد یک برنامه منظم روزانه

داشتن یک روتین مشخص، مانند زمان ‌بندی دقیق برای خواب، غذا، تکالیف و بازی، به کودک کمک می‌کند تا نظم و تمرکز بیشتری داشته باشد.

۲- تقسیم وظایف به مراحل کوچک‌ تر

برای انجام تکالیف یا وظایف طولانی، آن‌ ها را به بخش ‌های کوچک ‌تر تقسیم کنید تا کودک بتواند به تدریج و بدون احساس خستگی یا اضطراب پیش برود.

۳- محیطی آرام و منظم برای مطالعه

فضایی را فراهم کنید که عاری از عوامل پرت ‌کننده حواس باشد، مانند صدای تلویزیون یا موبایل. این کار به کودک کمک می‌کند تا بهتر تمرکز کند.

۴- تشویق به فعالیت ‌های جسمانی

ورزش و فعالیت بدنی، مانند دویدن، بازی‌ های بیرون از خانه یا ورزش ‌های گروهی، به کودک انرژی اضافه را تخلیه و به تمرکز او کمک می‌کند.

۵- استفاده از روش ‌های تقویت مثبت

با تشویق و جایزه دادن برای رفتارهای مثبت و متمرکز، انگیزه کودک برای تکرار این رفتارها افزایش می‌یابد.

۶- تغذیه سالم و خواب کافی

غذای سالم با مواد مغذی، به ویژه پروتئین، سطح انرژی و تمرکز را تقویت می‌کند. همچنین خواب کافی برای بهبود تمرکز و کاهش بی‌ قراری بسیار اهمیت دارد.

درمان اختلال adhd کودکان در مدرسه

درمان و مدیریت اختلال ADHD در مدرسه نیازمند همکاری معلمان، والدین و مشاوران مدرسه است تا محیط آموزشی مناسب و حمایتی برای کودک فراهم شود. برخی راهکارهای موثر برای کمک به کودکان مبتلا به ADHD در مدرسه عبارتند از:

• تنظیم برنامه‌ های منظم و تکراری در کلاس به کودک کمک می‌کند تا راحت ‌تر وظایف خود را دنبال کند. تقسیم زمان کلاس به بخش ‌های کوتاه ‌تر و تعریف وظایف به بخش ‌های قابل ‌مدیریت تمرکز کودک را بهبود می‌بخشد.
• نشاندن کودک در جایگاهی نزدیک به معلم و دور از پنجره یا عوامل پرت‌ کننده‌ ی دیگر به کودک کمک می‌کند تا بهتر تمرکز کند و از حواس ‌پرتی کاسته شود.
• ابزارهایی مانند نمودارها، تصاویر، و کارت‌ های رنگی به درک بهتر مفاهیم کمک می‌کنند. همچنین، گاهی به کودک فرصت حرکت و تغییر مکان در کلاس داده شود تا از خستگی ذهنی و فیزیکی جلوگیری شود.
• تشویق کودک برای انجام وظایف و رفتارهای مثبت، به او انگیزه می‌دهد و اعتماد به نفسش را تقویت می‌کند. این تشویق‌ها باید به صورت جایزه ‌های کوچک، ستاره یا امتیاز باشد.
• معلمان تکالیف را به بخش‌ های کوچک تر تقسیم کنند تا کودک بهتر بتواند آن ‌ها را انجام دهد. همچنین، مشخص کردن زمان ‌های استراحت در طول تکالیف به افزایش بهره ‌وری کمک می‌کند.
• همکاری و تبادل اطلاعات بین معلمان و والدین در مورد رفتار و پیشرفت کودک در مدرسه به بهبود مدیریت علائم ADHD کمک می‌کند. این ارتباط به معلم و والدین امکان می‌دهد تا برنامه ‌های حمایتی و اصلاحی را هماهنگ کنند.

درمان کم توجهی کودکان در طب سنتی

در طب سنتی، درمان کم‌ توجهی و بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان معمولا بر اساس تقویت سیستم عصبی و کاهش عوامل مزاحم تمرکز است که می‌تواند شامل اصلاح تغذیه، استفاده از گیاهان دارویی و تغییر سبک زندگی باشد. 

در این روش، تاکید زیادی بر تعادل مزاج و بهبود سلامت کلی کودک می‌شود.  مصرف غذاهای مقوی و گرم مانند عسل، خرما، بادام و مغزها توصیه می‌شود، چون این مواد مغذی به تقویت مغز و سیستم عصبی کمک می‌کنند. 

همچنین، بهتر است از مصرف زیاد شیرینی ‌های مصنوعی و غذاهای فرآوری ‌شده خودداری شود، زیرا این مواد علائم بیش ‌فعالی را تشدید می‌کنند. استفاده از گیاهانی مانند بابونه، بادرنجبویه، سنبل‌الطیب و گل گاوزبان به آرامش و کاهش استرس کودک کمک می‌کند. این گیاهان معمولاً به صورت دمنوش به کودک داده می‌شوند، اما باید با مشورت پزشک و در دوز مناسب مصرف شوند.

درمان دارویی اختلال کم توجهی در کودکان

درمان دارویی اختلال کم ‌توجهی در کودکان با تجویز داروهای محرک مانند متیل ‌فنیدات و آمفتامین آغاز می‌شود، که این داروها با افزایش سطح دوپامین و نوراپی‌ نفرین در مغز به بهبود تمرکز و کاهش علائم بیش ‌فعالی و تکانه‌ ای بودن کمک می‌کنند. این داروها به ‌طور معمول به‌ سرعت اثر می‌کنند و دوز آن‌ ها باید به‌ صورت دقیق و تحت نظر پزشک تعیین شود.

با کودک دارای اختلال کم توجهی چطور رفتاری کنیم؟

برای برخورد با کودکی که اختلال کم ‌توجهی دارد، بهتر است با صبر، درک و حمایت رفتار کنیم. ایجاد ساختار و قوانین مشخص، مانند برنامه‌ های منظم روزانه، به کودک کمک می‌کند تا بهتر وظایف خود را مدیریت کند. در مقابل رفتارهای مثبت، او را تشویق کنید و بازخوردهای مثبت ارائه دهید تا انگیزه ‌اش برای تکرار آن‌ ها افزایش یابد.