اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت تجزیه ای

اختلال چند شخصیتی یا شخصیت چندگانه که به عنوان اختلالات هویت تجزیه ای شناخته می شود، یکی از بیماری های روانی است که شامل اختلال در حافظه، آگاهی یا ادراک یا اختلال در عملکرد نرمال روان ذهن است. علائم اختلال شخصیت چندگانه می تواند خفیف یا آنقدر شدید باشد که در عملکرد کلی فرد، چه در زندگی شخصی و چه در محل کار، اختلال ایجاد کند. این اختلال در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا هستند. به منظور آشنایی بیشتر با علائم، روش‌های تشخیص و راه های درمان اختلال شخصیت چندگانه یا اختلال هویت تجزیه ای تا انتهای این مقاله از سایت دکتر علیرضا جباری با ما همراه باشید.

منظور از اختلال چند شخصیتی چیست؟

اختلال شخصیت چندگانه یا چند شخصیتی از سال ۱۹۹۴ به نام اختلال هویت تجزیه ای تغییر کرد. اختلال هویت تجزیه ای یا (Dissociative Identity Disorder) یک وضعیت نادر روانی است که در آن دو یا چند هویت متمایز، یا حالت های شخصیتی، در یک فرد بوجود آمده و به طور متناوب کنترل بدن را به دست می گیرند. همچنین، فرد از دست دادن حافظه را تجربه می کند که بیش از حد گسترده است طوری که هیچ حرکتی از اعمال شخصیت‌های دیگر را به خاطر نیاورده و با فراموشی معمولی قابل توضیح نیست.

علل ایجاد اختلال شخصیت چندگانه

اینکه چرا برخی افراد دچار اختلال هویت تجزیه ای می شوند تا به امروز دقیقا مشخص نبوده و کاملا ناشناخته است. اما تحقیقات نشان می دهد که اختلال شخصیت چندگانه یک پاسخ روانشناختی به استرس‌های روانی، فردی و محیطی به اتفاقات ناگوار زندگی فرد به ویژه در سنین کودکی است.

این اختلال ممکن است در نتیجه غفلت عاطفی یا سوء استفاده جنسی و عاطفی که در رشد شخصیت اختلال ایجاد می کند، ایجاد شود. علاوه بر این، می تواند در نتیجه آسیب های مکرر و تهدید کننده زندگی در رشد کودک قبل از سن شش سالگی رخ دهد. همچنین، مطالعات متعدد نشان می دهد که DID در میان بستگان بیولوژیکی نزدیک افرادی که به این اختلال نیز مبتلا هستند بیشتر از جمعیت عمومی افراد است و به نحوی شاید بتوان گفت ژنتیک هم در آن بی‌تاثیر نیست و تنها به عامل محرکی برای آشکار شدن نیاز دارد.

علائم اختلال شخصیت چندگانه

علائم متداول اختلال چند شخصیتی یا هویت تجزیه ای عبارتند از:

• از دست دادن حافظه برای دوره های زمانی، رویدادها، افراد یا اطلاعات شخصی
• احساس عدم ارتباط با خود و احساسات
• درک افراد و اشیاء اطراف به شکل تحریف شده و غیر واقعی
• احساس هویت نامشخص
• عوامل استرس زا یا مشکلات مهم در روابط کاری یا سایر زمینه های مهم
• ناتوانی در کنار آمدن خوب با استرس عاطفی یا شغلی
• مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودآزاری
• تعرض و تجاوز جنسی در سنین کودکی

افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی، علاوه بر گسستگی و شخصیت‌های چندگانه، ممکن است به سبب وضعیت ناشناخته خود از مشکلات روان شناختی دیگری نیز رنج ببرند که علائم زیر را ایجاد می کند:

• نوسانات خلقی
• تمایلات خودکشی
• اختلالات خواب از جمله بی خوابی، وحشت شبانه و راه رفتن در خواب
• اضطراب، حملات پانیک و فوبیا
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر
• توهمات شنوایی و دیداری
• اختلالات خوردن

✍️ بیشتر بخوانید: از علائم تا درمان اختلال شخصیت وابسته

راهکارهای تشخیص اختلال چند شخصیتی

در صورت بروز علائم اختلال شخصیت چندگانه، پزشک ممکن است سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام دهد. اگرچه هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند از نظر پزشکی اختلال چند شخصیتی را تشخیص دهد، آزمایش های تشخیصی مختلفی مانند آزمایش خون، اشعه ایکس، سی تی اسکن یا MRI را می توان برای رد کردن بیماری های جسمی یا عوارض جانبی دارو مورد استفاده قرار داد. اگر هیچ بیماری جسمی پیدا نشود، پزشک ممکن است آنها را به روانپزشک یا مددکار اجتماعی ارجاع دهد، تا با انجام مصاحبه و گفتمان تخصصی، تصویر کاملی از تجربیات گذشته و عملکرد فعلی بیمار به دست آورد.

انواع اختلال چند شخصیتی

در اختلال چند شخصیتی، روند تجزیه‌ای شخصیتی ممکن است به شکل مختلفی رخ دهد و هر فرد دارای تعداد متفاوتی هویت باشد. این هویت‌ها می‌توانند دو یا بیشتر باشند و هر یک از آن‌ها خصوصیات شخصیتی، الگوی رفتاری و حافظه‌های مستقلی داشته باشد. در این کیس‌ها هر هویت نقشی خاص را ایفا می‌کند و در برخی موارد حتی بتواند کنترل بدن را به‌طور کامل به دست بگیرد.

انواع اختلال چند شخصیتی بر اساس تعداد هویت های ساخته شده تعیین می‌شود و در گروه اختلال شخصیت دوقطبی و اختلال شخصیت سه قطبی که رایج‎ترین آن‌ها هستند، قرار می‌گیرد.

+ اختلال شخصیت دوقطبی:

اختلال شخصیت دوقطبی یکی از زیرشاخه‌های اختلال هویت تجزیه‌ای است که با تغییرات شدید در مزاج و روحیه فرد نمایان می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال دو حالت اصلی تجربه می‌کنند: حالت منفی یا افسردگی شدید و حالت مثبت یا هیجان زاوی. در حالت افسردگی، فرد احساس ناامیدی، انرژی کم، بی‌اشتهایی و مشکلات خواب دارد. در حالت هیجان زاوی، فرد خوشحالی شدید، افزایش انرژی، افکار خلاق و بی‌قراری را تجربه می‌کند. تغییرات بین این دو حالت می‌تواند ناگهانی باشد و به طور مداوم در طول زمان تکرار شود. این تغییرات ممکن است تأثیر قابل توجهی بر فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی شخص داشته باشد.

+ اختلال شخصیت سه قطبی:

اختلال شخصیت سه قطبی، یا اختلال دو قطبی نوع ۱، یک اختلال روانی است که با تغییرات شدید در مزاج، انرژی و رفتار فرد مشخص می‌شود. در این اختلال، فرد سه حالت اصلی تجربه می‌کند: ۱-حالت افسردگی، ۲-حالت هیپومانیا (افزایش فعالیت و انرژی) و ۳-حالت منتقل شدید یا مانیا (افزایش شدید انرژی و خوشحالی ناشی از آن).

در حالت افسردگی؛ فرد احساس ناامیدی، بی‌انگیزگی، افزایش خستگی و مشکلات خواب دارد. در حالت هیپومانیا؛ افراد احساس افزایش انرژی، کمتر نیاز به خواب، خلق و خو و افکار پرشتاب دارند. در حالت منتقل شدید یا مانیا؛ فرد خوشحالی شدید، خودباوری بالا، افکار بی‌قرار و رفتارهای خطرناک را تجربه می‌کند. تغییرات بین این سه حالت می‌تواند ناگهانی باشد و به طور مداوم در طول زمان تکرار شود. این تغییرات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر فعالیت‌های روزمره، روابط اجتماعی و کارآیی شخص داشته باشد. اختلال شخصیت سه قطبی نیاز به تشخیص و درمان حرفه‌ای دارد. 

اختلال هویت تجزیه ای یا اختلال چند شخصیتی قابل درمان است؟

بله، اختلال هویت تجزیه‌ای یا اختلال چند شخصیتی قابل درمان است. با استفاده از روش‌های مناسب درمانی، افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند بهبود یابند و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.

استراتژی‌های درمانی برای اختلال هویت تجزیه‌ای معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:

۱- روان‌ درمانی

درمان با استفاده از روش‌های مختلف روان‌درمانی، مانند روشهای مبتنی بر شناخت، روشهای رفتاری و روشهای درمانی مبتنی بر هویت، می‌تواند موثر باشد. این روش‌ها به کمک یافتن علل و عوامل موجب ایجاد و حفظ هویت‌های جداگانه و همچنین تقویت هماهنگی بین هویت‌ها و ادغام آن‌ها کمک می‌کنند.

۲- روش‌های استراتژیک خانواده

در برخی موارد، مشاوره خانواده و استفاده از روش‌های استراتژیک خانواده می‌تواند مفید باشد. این روش‌ها به کمک بهبود روابط خانوادگی، ایجاد سیستم پشتیبانی و تقویت ارتباطات میان اعضای خانواده، می‌توانند بهبود را در تعاملات و هماهنگی بین هویت‌ها تسهیل کنند.

۷ روش قطعی درمان اختلال چند شخصیتی

هیچ دستورالعمل استانداردی در مورد نحوه درمان اختلال چند شخصیتی وجود ندارد، بنابراین پزشکان اغلب درمان هایی را با توجه به ماهیت بیماری تجویز می کنند. اما تکنیک های گفتار درمانی و آرام سازی معمولاً با هر داروی دیگری برای کمک به تسکین علائم ترکیب می شوند. درمان اولیه برای اختلال هویت تجزیه ای، روان درمانی طولانی مدت با هدف ساختارشکنی شخصیت های مختلف و ادغام آنها در یک شخصیت است. درمان های دیگر شامل درمان های شناختی است. اگرچه هیچ دارویی وجود ندارد که به طور خاص این اختلال را درمان کند، ممکن است داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب یا آرام بخش ها برای کمک به کنترل علائم روانی مرتبط با آن تجویز شوند.
درمان اختلال چند شخصیتی (اختلال هویت تجزیه‌ای) به طور معمول شامل یک رویکرد چندمنظوره و هماهنگ از طریق ترکیب روان‌درمانی، مشاوره خانواده، و داروها می‌شود. در ادامه، روش‌های درمانی اصلی برای این اختلال را بررسی می‌کنیم:

۱- روان‌ درمانی مبتنی بر شناخت

رویکرد‌های شناختی می‌توانند به فرد کمک کنند تا الگوهای ناپسند شناختی و باورهای نادرست را شناسایی کند و آن‌ها را با الگوهای جدید و سالم جایگزین کند. این رویکرد به کمک تغییر در نحوه تفکر، تصورات و نگرش‌های فرد، بهبود هویت‌های مختلف و ادغام آن‌ها را تسهیل می‌کند.

۲- درمان مبتنی بر هویت (Identity-oriented therapy)

این روش درمانی بر اساس تمرکز بر تقویت و ادغام هویت‌ها استوار است. این رویکرد کمک می‌کند تا هویت‌های جداگانه درونی و خارجی را شناسایی و تقویت کنید و تلاش می‌کند تا هماهنگی بین آن‌ها را تسهیل کند و حس آنان را از یکپارچه‌سازی بیشتری برخوردار کند.

۳- مشاوره خانواده

مشاوره خانواده می‌تواند به تقویت روابط خانوادگی، ایجاد پشتیبانی از جانب اعضای خانواده و بهبود ارتباطات بین هویت‌ها کمک کند. این روش می‌تواند بهبود در تعاملات خانوادگی و ایجاد یک محیط پایدار و مراقبت‌کننده برای فرد مبتلا به اختلال چند شخصیتی بیانجامد.

۴- دارو درمانی

در برخی موارد، مصرف داروها می‌تواند در مدیریت علائم همراه با اختلال چند شخصیتی مفید باشد. داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و داروهای ضدروان‌پریشی ممکن است به کنترل علائم مثل افکار خودکشی، اضطراب، افسردگی و درمان مشکلات خواب کمک کنند.

۵- روان‌درمانی چندگانه

این روش درمانی شامل همکاری تیمی از روان‌پزشکان و روانشناسان است. هدف از این روش تعامل با هویت‌های مختلف فرد و کمک به تعامل و هماهنگی آن‌ها در زندگی روزمره است. روان‌درمانی چندگانه می‌تواند شامل جلسات گروهی و فردی باشد.

۶- تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness)

تمرینات ذهن‌آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا به آگاهی از هویت‌های مختلف خود برسد و آن‌ها را بهبود بخشد. این تمرینات معمولاً شامل تمرکز بر نفس و تمرینات توجه به لحظه حاضر است.

۷- هیپنوتیزم درمانی اختلال چند شخصیتی

هیپنوتیزم یک روش درمانی است که می‌تواند در مدیریت برخی از علائم و عوارض اختلال چند شخصیتی کمک کند. هیپنوتیزم یک فرایند تغییر وضعیت آگاهی فرد است که توسط یک متخصص هیپنوتراپی (هیپنوتیست) انجام می‌شود. در این وضعیت، فرد به طور طبیعی حالت آگاهی عمیق‌تری را تجربه می‌کند و ممکن است به تغییرات رفتاری و شناختی پاسخ دهد. هیپنوتیزم در درمان اختلال چند شخصیتی به عنوان یک روش مکمل استفاده می‌شود و باید توسط یک متخصص مجرب و متعهد انجام شود. دسترسی به هویت‌های جداگانه، ادغام هویت‌ها، تسهیل بهبود حافظه و کنترل علائم و عوارض از جمله اهداف هیپنوتیزم درمانی اختلال چند شخصیتی است.

تفاوت اختلال چند شخصیتی با اسکیزوفرنی

اختلال چند شخصیتی (اختلال هویت تجزیه‌ای) و اسکیزوفرنی دو اختلال روانی متفاوت هستند و دارای ویژگی‌ها و علائم منحصر به فردی هستند که نباید باهم اشتباه گرفته شوند. در ادامه، تفاوت‌های اساسی بین این دو اختلال را بررسی می‌کنیم:

+ اختلال چند شخصیتی:

• هویت‌های جداگانه

در اختلال چند شخصیتی، فرد دارای دو یا بیشتر هویت مستقل است که هر کدام از آن‌ها خصوصیات شخصیتی، الگوهای رفتاری و حافظه‌های مستقلی دارند. این هویت‌ها ممکن است نقش‌های مختلفی در زندگی فرد ایفا کنند و در برخی موارد می‌توانند کنترل بدن را به دست بگیرند.

• نوبت‌های تجزیه‌ای

در اختلال چند شخصیتی، تجزیه و تحلیل هویتی می‌تواند رخ دهد و هر هویت به نوبت کنترل بر بدن و آگاهی را دریافت کند. این تغییر هویت ممکن است به صورت ناگهانی و بدون آگاهی فرد رخ دهد.

+ اختلال اسکیزوفرنی:

• اختلال در تفکر و واقعیت

در اسکیزوفرنی، فرد تحت تأثیر تغییرات در تفکر و واقعیت است. این اختلال با تغییرات در شکل‌پذیری تفکر (تفکر پراکنده)، هالوسیناسیون‌ها (تجربه‌های حسی نامطلوب مانند شنیدن صداها و دیدن تصاویر وجود ندارند) و وهم‌ها (درک نادرست از واقعیت) همراه است.

• نقص در عملکرد اجتماعی

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً دچار نقص در عملکرد اجتماعی هستند. آن‌ها ممکن است دشواری در برقراری روابط، ناهنجاری در رفتارهای اجتماعی و کاستی در توانایی کار و مدیریت زندگی روزمره داشته باشند.

• اختلال در تفکر منطقی

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است دارای اختلال در تفکر منطقی و ارتباط مناسب با دیگران باشند. آن‌ها ممکن است در ارتباطات، گفتار و مکالمات خود به طور غیرقابل پیش‌بینی و ناهنجار عمل کنند.

با فردی که اختلال چند شخصیتی دارد چطور رفتار کنیم؟

اگر عزیزی دارید که مبتلا به اختلال شخصیت تجزیه ای است، می توانید با دانستن روش های صحیح برخورد به او کمک کنید. به طور کلی، این اختلال گیج کننده و طاقت فرسا است، بنابراین باید نحوه برخورد و واکنش به تغییرات و رفتارهای مختلف را بیاموزید و بتوانید مقابله کنید. بهترین راهکارها عبارتند از:

• آشنایی با اختلال شخصیت چندگانه و علائم مختلف آن
• شرکت در جلسات حمایت و مشاوره خانواده با پزشک معالج
• حفظ آرامش و استواری در هنگام بروز انتظارات ناگهانی در رفتارها و اعمال
• در هر زمان و هر مکان منتظر تغییرات ناگهانی باشید

شما می توانید او را نزد روانپزشک ببرید و در جلسات حمایت روانشناختی شرکت کنید که به او در مدیریت علائم کمک می کند.

ازدواج و رابطه با فرد چند شخصیتی

به طورکلی، اگر قصد ازدواج با فرد چند شخصیتی را دارید، بهتر است قبل از تصمیم با یک مشاور یا روان درمانگر خوب در تهران مشورت کنید. اما اگر با فردی که از اختلال شخصیت چندگانه رنج می برد در ارتباط هستید و ازدواج کرده اید باید با فراز و نشیب هایی که او را تحت تأثیر قرار می دهد آشنا شوید تا بتوانید با آن ها کنار بیایید. از جمله رایج ترین علائمی که می توانید متوجه آن شوید عبارتند از:

• حملات افسردگی
• نوسانات خلقی
• حملات پانیک و عصبی بودن (به یاد آوردن سوء استفاده گذشته، واکنش های غیرمنتظره به محرک ها)
• اختلالات بی دلیل خوردن و خواب مانند (راه رفتن در خواب، بی خوابی)
• بدن درد و سردرد شدید
• اعتیاد به رابطه جنسی یا ناتوانی در داشتن رابطه جنسی

در نهایت…

اختلال چند شخصیتی که امروزه اختلال هویت تجزیه ای (DID) نامیده می شود، یک وضعیت نادر مرتبط با سلامت روان است. بیماری شخصیت چندگانه با گسستگی یا اختلال در آگاهی یکپارچه از خود، هویت، حافظه و ادراک مشخص می شود. این اختلال به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته و هیچ علت روشنی برای بروز این اختلال شناسایی نشده است.

اگرچه درمان قطعی اختلال چند شخصیتی وجود ندارد، اما درمان های رفتاری شناختی همراه با دارو موثر است. با درمان مناسب، بسیاری از افرادی که توسط اختلال هویت تجزیه ای آسیب می بینند، در توانایی خود برای عملکرد در زندگی کاری و شخصی خود بهبود می یابند. در پایان توصیه می شود برای تشخیص و درمان موثر به بهترین روانپزشک تهران مراجعه کنید.