اختلال سلوک و کنترل آن در کودکان

اختلال سلوک یا اختلال رفتاری، به وضعیتی اشاره دارد که فرد در آن نتوانسته است به طور مطلوب با دیگران ارتباط برقرار کند. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی نظیر نقص در تربیت، مشکلات روانی یا اجتماعی، فشارهای فرهنگی و مواردی از این قبیل ایجاد شود. در این مقاله از سایت دکتر علیرضا جباری، به معرفی و بررسی علائم و دلایل درگیری با این اختلال و اثرات آن برکودکان خواهیم پرداخت.

منظور از اختلال سلوک چیست؟

اختلال سلوک یا اختلال رفتاری یا همان اختلال رفتار نافرمانی، که به عنوان اختلال اعمال و رفتار (Conduct Disorder) نیز شناخته می‌شود، به گروهی از مشکلات رفتاری و عاطفی اشاره دارد که با بی توجهی به دیگران مشخص می شود. کودکان مبتلا به اختلال سلوک در پیروی از قوانین و رفتار به شیوه ای قابل قبول اجتماعی مشکل دارند. رفتار آنها می تواند خصمانه و گاهی شامل خشونت فیزیکی باشد. علائم اولیه پرخاشگری از جمله هل دادن، ضربه زدن و گاز گرفتن دیگران از نشانه های شایع اختلال سلوک است. نوجوانان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک ممکن است به رفتارهای جدی تری از جمله قلدری، آسیب رساندن به حیوانات، دعوا کردن، دزدی، خرابکاری و آتش سوزی روی آورند. کودکان مبتلا به اختلال سلوک را می توان در همه نژادها، فرهنگ ها و گروه های اجتماعی-اقتصادی یافت. آنها اغلب مشکلات روانی دیگری نیز دارند که ممکن است در ایجاد اختلال سلوک نقش داشته باشد. این اختلال در پسران بیشتر از دختران دیده شده است.

علائم شایع اختلال سلوک یا CD

1. نقض قوانین و حقوق دیگران
2. آتش زدن، خراب کردن مال افراد دیگر، سرقت یا سوء استفاده از حیوانات
3. نقض حقوق انسانی و حقوق افراد دیگر
4. عدم رعایت اصول اجتماعی و اخلاقی
5. خشونت بدون انگیزه منطقی
6. عدم توجه به احترام و حقوق دیگران
7. ترک مسئولیت‌ها و عواطفی سطحی

چه کسانی مستعد ابتلا به اختلال سلوک هستند؟

• وجود تاریخچه خانوادگی اختلال سلوک یا سایر اختلالات رفتاری می‌تواند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
• فراوانی اختلال سلوک بیشتر در خانواده‌هایی است که دارای محیط نامناسب، نبود حمایت اجتماعی یا مشکلات خانوادگی هستند.
• تجربیات منفی زندگی بخصوص در سنین کم مانند آسیب‌های جسمی یا روحی، سوءمصرف مواد، یا ترکیبی از فقر و تحریک‌های استرس‌زا می‌تواند عوامل خطرزا باشد.
• وجود مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی می‌تواند ریسک افزایشی برای ابتلا به اختلال سلوک ایجاد کند.
• کسانی که در محیط‌های تشدید کننده خشم قرار گرفته و زندگی میکنند
• همچنین ترکیبی از این عوامل و شرایط می‌تواند موجب افزایش احتمال ابتلا به اختلال سلوک در افراد شود.

سن ابتلا به اختلال سلوک 

اختلال سلوک یا اختلال رفتاری اغلب در دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود. علایم اولیه این اختلال در دوره‌های ابتدایی دبستان یا دوران نوجوانی آشکار می‌شود اما ممکن است در سنین کمتر هم قابل تشخیص باشد. با تمام اینها اما اختلال سلوک به شکل‌ها و شدت‌های مختلفی ظاهر می‌شود و ممکن است در سنین مختلف تشخیص داده شود نیاز به بررسی توسط بهترین متخصص روانپزشکی یا رواندرمانگر را دارد.

دلایل و عوامل بروز اختلال سلوک:

• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
• محیط خانوادگی ناپایداری‌
• تجربیات ناگوار و ترسناک در دوران کودکی
• فشارهای اجتماعی و محیط همسالان
• اختلالات روانشناختی دیگر

رفتارهای شایع کودک مبتلا به اختلال سلوک

1. کودکان احترام کافی را به افراد دیگر نشان ندهند، از جمله به والدین، معلمان، همسالان و سایر افراد.
2. نقض حقوق دیگران یا حتی اقدام به خودکشی‌ و آسیب به خود
3. عدم توانایی کنترل خشم و نمایش رفتار تهاجمی یا خشونت‌آمیز 
4. بی‌توجهی به احتیاجات و احساسات دیگران
5. تعریض، تهمت زدن، تهاجم کلامی یا جسمی به دیگران 
6. مشکلاتی در مدیریت خشم، اضطراب، استرس 
7. رفتارهای جدایی‌جویی و انزو

تفاوت اختلال سلوک با اختلال ضد اجتماعی

اختلال سلوک یک اختلال رفتاری است که شامل الگوهای مستمری از رفتارهای غیر اجتماعی و مخالف با قوانین و حقوق دیگران است.معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود و شامل نقض قوانین، تعریض، تهمت زدن، خشونت، سرقت، تخریب مال، تقلب و سوء استفاده از حیوانات می‌شود.این اختلال عموما به نقض حقوق دیگران و آسیب‌های جدی برای دیگران منجر می‌شود. اما اختلال ضداجتماعی (Antisocial Personality Disorder) به شکل ثابتی از الگوهای رفتاری ناسازگار با انتظارات اجتماعی، اخلاقی و حقوق دیگران همراه است. علائم این اختلال ممکن است از دوران بزرگسالی آغاز شود و در طول زمان تشدید یابد که عموما شامل تقلب، مرتکب شدن جنایت، نقض حقوق دیگران، بی‌توجهی به احساسات دیگران، عدم احترام به قوانین و مقررات اجتماعی می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولا به آسیب‌زدن دیگران، تخریب و تخریب مال، واقعی و مالی پرداخته و عدم احترام به حقوق دیگران تمایل دارند.

بنابراین، اختلال سلوک بیشتر مرتبط با رفتارهای ناسازگار با قوانین و حقوق دیگران در دوران کودکی و نوجوانی است، در حالی که اختلال ضداجتماعی بیشتر به شخصیتی مستمر و ثابت در بزرگسالی اشاره دارد که الگوهای رفتاری ناسازگار با انتظارات اجتماعی را نشان می‌دهد.

کنترل و درمان اختلال سلوک در کودکان

کنترل و درمان اختلال سلوک در کودکان می‌تواند از طریق رویکردهای چندگانه شامل مشاوره روانشناختی، روان‌درمانی، مداخلات رفتاری و در برخی موارد دارودرمانی صورت گیرد. در ادامه تعدادی از روش‌های معمول در کنترل و درمان اختلال سلوک در کودکان را بررسی کرده ایم:

۱- مشاوره روانشناختی (Psychotherapy):

مشاوره خانواده که به والدین کمک می‌کند تا روش‌های بهتری برای مدیریت رفتار کودکان خود یاد بگیرند و مشاوره فردی تا کودکان مشکلات خود را بشناسند و روش‌های مدیریتی را یاد بگیرند.

۲- روان‌درمانی (Psychotherapy):

مداخله رفتاری شناختی‌رفتاری (CBT) که آموزش مهارت‌های مدیریت خشم، توانایی حل مسئله، و بهبود ارتباطات اجتماعی را هدف قرار می‌دهد.

درمان بازداری معنوی (Contingency Management) که بر مثبت‌سازی رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای منفی تمرکز دارد.

۳- تدابیر تربیتی

تعیین مرزها و قوانین واضح برای رفتارهای مطلوب و نامطلوب، تقویت رفتارهای مثبت و مدیریت خشم و احساسات منفی و ارائه پاداش برای رفتارهای مثبت و مطلوب به کودکان برای نشان دادن رفتار در از خود

۴- دارو درمانی

در برخی موارد، پزشک معالج ممکن است داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی یا داروهای مهارکننده رفتارها (مثل ریتالین) را تجویز کند.

۵- کمک گرفتن از محیط مدرسه و محیط اجتماعی

همکاری با معلمان و مدرسه برای ایجاد محیط حامی و متناسب با نیازهای کودک، ارتقاء هماهنگی و همکاری با سایر مراکز مربوطه مانند مراکز بهداشت روانی و اجتماعی  تا بهبودی مستدام برای کودکان و خانواده‌هایشان فراهم شود.

*~ سوالات متداول درباره اختلال سلوک ~*