وسواس شستشو؛ علل، علائم و درمان آن

وسواس شستشو چیست؟

وسواس شستشو (OCD) یک اختلال روانی است که به صورت باورها و عملکردهای تکراری و مکرر مشخص می شود. به طور کلی، اختلال وسواس به دو شکل وسواس فکری و وسواس عملی مشخص می شود. در وسواس شستشو، فرد دچار ترس از آلودگی است و برای رفع آن به صورت مکرر به شستشو دست یا بدن، شستشوی اشیاء و محیط اطراف خود را انجام می دهد. این وسواس ممکن است به گونه ای شدید شود که زندگی روزمره شخص را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، وسواس شستشو می تواند باعث افزایش اضطراب و افسردگی شخص شود.

علائم وسواس شستشو

اگرچه شستشو بی رویه از مهمترین علائم این نوع از وسواس عملی است، اما از دیگر مشخصه های این افراد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شستن انگشتان هر دست به صورت جداگانه (در برخی موارد شامل تمییز کردن زیر ناخن ها در هر بار شستشو نیز می شود)
• بستن شیر آب با وسیله ی دیگری مانند حوله و یا دستمال به منظور جلوگیری از آلودگی مجدد دست ها
• استفاده از مواد ضد عفونی کننده دست پس از هر بار دست زدن به وسایل موجود در محیط بیرون
• دوش گرفتن با انجام تشریفات خاص که منجر به گذراندن ساعات طولانی در حمام خواهد شد
• مسواک زدن طولانی
• نظافت سرویس های بهداشتی به صورت مکرر و در ساعات خاص شبانه روز
• استفاده از دستکش جهت باز کردن در
• تمییز کردن افراطی وسایل خانه
• عدم حضور در برخی از مکان ها به دلیل ترس از آلوده شدن
• تعویض لباس ها چند بار در طی روز

دلایل ایجاد وسواس شستشو

همان طور که اشاره کردیم وسواس شستشو بخشی از بیماری وسواس فکری عملی است. افراد مبتلا به این بیماری دچار افکار اضطرابی و استرس مداوم هستند و گمان می نمایند در صورت عدم انجام برخی از رفتارهای ممکن است دچار عواقب ناخواسته ای شوند.

در مبحث وسواس شستشو، بیماران فکر می کنند که اگر دست ها یا وسیله ی خاصی را به تعداد دفعات ذهنی خود نشسته باشند به طور حتم به میکروب و یا بیماری خاصی دچار خواهند شد. ترس ذهنی از آلوده شدن و یا آلوده کردن دیگران منجر به ایجاد افکاری خواهد شد که بیماران را مجبور به تکرار و افزایش دفعات شستشو می نماید.

حدود ۲ درصد از جمعیت ممکن است به این بیماری مبتلا باشند. آغاز بیماری در آقایان از سنین جوانی می باشد اما خانم ها معمولاً در میانسالی این اختلال را تجربه می نمایند.

اختلال وسواس شستشو بیماری است که عوامل مختلفی در ایجاد آن تاثیر گذار می باشد، برخی از مهمترین این عوامل عبارتند از:

عوامل ژنتیکی: تحقیقات در مورد بررسی نقش ژنتیک در این اختلال همچنان ادامه دارد اما بر اساس نتایج مطالعات معتبر افرادی که یکی از اعضاء خانواده ی آنها درگیر این بیماری باشد احتمال بیشتری برای ابتلا دارند، در واقع وسواس شستشو اختلالی است که در میان اکثر اعضاء یک خانواده دیده می شود.

ساختار مغز: اسکن ها مغزی تفاوت هایی را در برخی از عملکردهای مغزی افراد مبتلا به اختلال وسواس شستشو و افراد سالم نشان داده است. امید است بر اساس نتایج این تحقیقات و با ارائه درمان های مناسب در آینده بتوان این بیماری را به طور کامل تحت کنترل درآورد.

محیط: استرس و تروماهای محیطی یکی از عوامل موثر در شروع اختلالات وسواس فکری عملی مانند وسواس شستشو می باشد.

بیشتر بخوانید: وسواس تقارن (وسواس قرینه)؛ علل، علائم و درمان آن

عوارض وسواس شستشو

مشکلاتی که افراد مبتلا با وسواس شستشو با آن درگیر هستند عبارتند از:

• مشکلات پوستی، دست هایی قرمز و ترک خورده که به دلیل شستشوی بیش از حد با آب ایجاد می شود.
• استرس دائمی ناشی از ترس آلوده شدن به میکروب و یا آلاینده ها
• ایجاد شرایط سخت برای افرادی که با آنها زندگی می نمایند
• ناتوانی و خستگی مداوم به دلیل شستشوهای مکرر
• عدم اجازه برای حضور دیگران به محیط امن آنها (فضای تمییزی که عاری از هرگونه میکروب است) منجر به انزوا و تنهایی این گروه از افراد می شود، در نتیجه ابتلا به افسردگی یکی از علائم همراه این بیماری است.

تشخیص اختلال وسواس شستشو

مراجعه به روانپزشک و یا روانشناس اولین قدم جهت تشخیص این اختلال است. روانپزشک با یک معاینه فیزیکی و مشاهده ی نشانه های افراطی در شستشو و تمییزی ظاهر و لباس بیماران می تواند به این بیماری پی ببرد.

 همان طوری که اشاره کردیم اغلب این بیماران به دلیل شستشوی مداوم دستانی ترک خورده و قرمز دارند، همچنین لباس ها و سایر متعلقات این بیماران عاری از هرگونه لک و کثیفی خواهد بود. در برخی موارد بیماران جهت حضور و نشستن در مقابل روانشناس از زیراندازهایی تمییزی که همیشه همراه دارند استفاده می نمایند. بنابراین تشخیص بیماری در اغلب موارد امری ساده است.

درمان وسواس شستشو

به طورکلی درمان وسواس باید هرچه سریعتر انجام شود. درمان های ارائه شده جهت بیماران مبتلا به اختلال وسواس شستشو با کمک های روانپزشک و روانشناس به صورت همزمان انجام می شود.

برخی از درمان های موثر عبارتند از:

شناسایی الگوهای فکری که منجر به ایجاد وسواس شستشو شده است

شناسایی محرک های بیرونی که منجر به ایجاد استرس و پاسخ وسواسی شستشو می شود

دارو درمانی: مصرف داروهای تجویز شده باید مطابق با تجویز روانپزشک باشد و از قطع ناگهانی و یا هرگونه کاهش و افزایش در مصرف داروها باید به شدت خودداری شود.

تحریک عمیق مغز: در صورتی که روش ها درمانی ذکر شده مفید نباشد ممکن است درمان های پیشرفته تری برای بیمارانی که مبتلا به اختلالات شدید وسواس شستشو هستند تجویز شود، به عنوان مثال استفاده از الکترودهایی در برخی نواحی مغز و کمک به تغییر افکار و رفتاری که منجر به ایجاد رفتارهای وسواسی مانند وسواس شستشو می شود.

پیشگیری از وسواس شستشو

متاسفانه این بیماری قابل پیش بینی و پیشگیری نیست، اما توصیه می شود در صورتی که یکی از اعضاء خانواده شما درگیر بیماری وسواس فکری عملی می باشد با ظهور اولین علائم و نشانه ها به بهترین روانپزشک تهران مراجعه نمائید. شروع درمان در مراحل اولیه بیماری می تواند از ایجاد عوارض خطرناک و پیشرفت بیماری جلوگیری نماید.